Ο Παγκόσμιος καπιταλισμός σε κρίση

Ζούμε ιστορικές στιγμές. Ο οικονομικός πανικός στις ΗΠΑ δημιουργεί κύματα που απειλούν να αγκαλιάσουν ολόκληρο τον κόσμο. Αυτό αλλάζει γοργά τη συνείδηση εκατομμυρίων ανθρώπων. Χθες μια διαδήλωση που διοργανώθηκε απ’ το Κεντρικό Εργατικό Συμβούλιο της Νέας Υόρκης κινητοποίησε περίπου χίλιους εργαζόμενους, ανάμεσά τους ένα μεγάλο αριθμό εργαζομένων στον κατασκευαστικό τομέα-σιδεράδες, οικοδόμους, υδραυλικούς καθώς και δασκάλους, δημόσιους υπαλλήλους και άλλους. Ο σκοπός της διαδήλωσης που διοργανώθηκε σε διάστημα μικρότερο των δύο ημερών, ήταν η διαμαρτυρία ενάντια στο σχέδιο του προέδρου των ΗΠΑ να απαλλάξει από τα χρέη τη Wall Street με μια τεράστια δωρεά 700 δις δολάρια, δημοσίου χρήματος.

Ορίστε το ρεπορτάζ του πρακτορείου Reuters για τη διαμαρτυρία: «Βιομηχανικοί εργάτες, εργαζόμενοι στις μεταφορές, μηχανικοί, δάσκαλοι και άλλοι συνδικαλιστές καταφέρθηκαν εναντίον της προτεινόμενης απαλλαγής από τα χρέη για την Wall Street, την Πέμπτη σε μια πορεία διαμαρτυρίας έξω από το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Μερικές εκατοντάδες εργαζόμενοι έδειξαν με ενθουσιασμό την υποστήριξή τους, καθώς οι συνδικαλιστές ηγέτες στηλίτευσαν το προτεινόμενο σχέδιο των 700 δις «για να αναζωογονηθούν οι πιστωτικές αγορές ανακουφίζοντας τους οικονομικούς οργανισμούς από τα εξαντλητικά χρέη.»

«Η κυβέρνηση Mπους θέλει εμείς να σηκώσουμε το βάρος των χρεών της Wall Street και ούτε καν ασχολείται με τις ρίζες της δικής μας κρίσης» είπε ο πρόεδρος της AFL-CIO, ο John Sweeney. «Θέλουμε τα δολάρια των φόρων μας να χρησιμοποιούνται για να παρέχουν μια βοήθεια στα εκατομμύρια εργαζόμενων ανθρώπων που ζουν στη Main Street και όχι μια δωρεά σε μία προνομιούχα ομάδα καλοπληρωμένων στελεχών.»

Τα πλακάτ έγραφαν: «Όχι λευκές επιταγές στη Wall Street» και «Οι δύσκολα αποκτημένες συντάξεις μας δεν είναι για άρπαγμα!». Οι διαδηλωτές φώναζαν συνεχώς, κάνοντας εκκλήσεις στην κυβέρνηση να ξοδέψει χρήματα στην εκπαίδευση, την υγεία και τη στέγαση, με την γενναιοδωρία που πρότεινε να το κάνει για τη Wall Street. «Ξέρουμε ότι η δυσμενής οικονομική κατάσταση πρέπει να βρει λύση. Αλλά θέλουμε μια υπεύθυνη σωτηρία, όχι μια καιροσκοπική απαλλαγή» είπε ο πρόεδρος της Ενωμένης Ομοσπονδίας Δασκάλων, ο Randi Weingarten. «Κι αυτό σημαίνει, ότι,  ακριβώς όπως μας λέει το κάθε αφεντικό πως οι δάσκαλοι πρέπει να έχουν υποχρέωση λογοδοσίας, τότε το ίδιο πρέπει να ισχύει και για τη Wall Street.» συμπλήρωσε.

Η διάθεση των διαδηλωτών ήταν γεμάτη θυμό. Μια θέση που προκάλεσε πολλές θετικές αντιδράσεις ήταν το κάλεσμα για γενική απεργία, αν το σχέδιο απαλλαγής χρεών ευνοήσει μόνο τους πλούσιους. Αυτό αντιπροσωπεύει την αρχή μιας τεράστιας αλλαγής στη συνείδηση της εργατικής τάξης στις ΗΠΑ και όχι μόνο.

Ένα γεγονός που συμβαίνει μόνο μια φορά στα 100 χρόνια

Αυτό που συνέβη στις οικονομικές αγορές τους τελευταίους μήνες είναι χωρίς προηγούμενο για την πρόσφατη ιστορία. Οι ίδιο οι αστοί οικονομολόγοι που πριν αρνούνταν την πιθανότητα ύφεσης μιλούν τώρα για την πιο σοβαρή κρίση σε 60 χρόνια. Ο Alan Greenspan, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, περιγράφει την τωρινή οικονομική κρίση ως «ένα γεγονός που συμβαίνει μια φορά τον αιώνα».

Στην πραγματικότητα εννοούν 79 χρόνια. Αλλά οι οικονομολόγοι είναι προληπτικοί άνθρωποι και φοβούνται ν’ αναφερθούν στο 1929, όπως οι αρχαίοι Ισραηλινοί φοβούνταν να αναφέρουν το όνομα του θεού τους, σε περίπτωση που θα συνέβαινε κάτι δυσάρεστο. Όλοι ανησυχούν για την εμπιστοσύνη στις αγορές, αφού όλοι πιστεύουν ένθερμα ότι είναι η εμπιστοσύνη (ή η έλλειψή της) η πραγματική αιτία για τις ανόδους και τις υφέσεις. Στην πραγματικότητα όμως, οι άνοδοι κι οι υφέσεις έχουν ρίζες στις αντικειμενικές συνθήκες. Η άνοδος και η πτώση της εμπιστοσύνης αντανακλά πραγματικές συνθήκες, αν και μπορεί η ίδια να γίνει μέρος αυτών των συνθηκών, βοηθώντας να «ανυψώσει» την αγορά, ή σ’ αυτήν την περίπτωση, να την «κατεβάσει». Τους τελευταίους μήνες οι AIG, Bear Stearns, Fannie Mae, Freddie Mac, Lehman Brothers και η Merrill Lynch, εταιρίες που θεωρούνταν πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν, χρεοκόπησαν, επιχορηγήθηκαν απ’ την κυβέρνηση ή εθνικοποιήθηκαν.

Καθώς η σοβαρότητα της οικονομικής κρίσης αρχίζει να φανερώνεται στους ανθρώπους, προετοιμάζεται μια διάθεση στην κοινωνία που όμοιά της δεν έχουμε δει για πολλά χρόνια. Αυτό το πρωί, (26 Σεπτεμβρίου) ήρθε το νέο της κατάρρευσης μιας ακόμα αμερικανικής τράπεζας, της Washington Mutual, που έκλεισε απ΄ την αμερικάνικη κυβέρνηση. Αυτή ήταν με διαφορά η μεγαλύτερη κατάρρευση αμερικανικής τράπεζας και τα περιουσιακά της στοιχεία πουλήθηκαν στη JP Morgan για 1.9 δις $. Αυτό είναι το οικονομικό ισοδύναμο ενός καταστρεπτικού τσουνάμι και δεν έχει ακόμα τελειώσει.

Οι εκτιμήσεις των οικονομολόγων συνεχώς αναθεωρούνται προς τα κάτω. Έξι μήνες πριν, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υπολόγισε πάνω από 1.000 δις $ , (691δις €)  ζημιές στον οικονομικό τομέα και προέβλεψε μια έντονη επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι το θεώρησαν υπερβολικά απαισιόδοξο. Τώρα τραγουδούν ένα άλλο τραγούδι. O πρόεδρος του ΔΝΤ, Dominique Strauss-Kahn γράφει στους FT (Financial Times): «Όμως με πολλές ζημιές ακόμα να μην έχουν συνειδητοποιηθεί και με την οξεία πια οικονομική κρίση, έχει γίνει ξεκάθαρο ότι τίποτα πέρα από μια συστηματική λύση - που θα χειριστεί την άμεση πτώση και θα απευθυνθεί στις βασικές αιτίες διεξοδικά - δε θα επιτρέψει στην ευρεία οικονομία στην Αμερική και διεθνώς να λειτουργήσει με οτιδήποτε μοιάζει με το φυσιολογικό τρόπο» (Financial Times,22/9/2008).

Πραγματικά, η αμερικανική οικονομία δεν λειτουργεί πια «φυσιολογικά». Το αντίθετο, αργοσέρνεται προς το τέλμα, τουλάχιστον όσο αφορά την Wall Street. Καθώς γράφω αυτές τις γραμμές, οι χρηματιστικές αγορές στις ΗΠΑ είναι κυριολεκτικά παραλυμένες, περιμένοντας την επιβεβαίωση της παροχής ενός τεράστιου κονδυλίου από την κυβέρνηση που ελπίζουν ότι θα «επαναφέρει την αισιοδοξία». Το ίδιο το γεγονός ότι η «ελεύθερη αγορά» πρέπει να στηριχθεί για την ίδια της την επιβίωση σε τεράστιες δωρεές από τους φόρους των ΗΠΑ είναι επαρκής απόδειξη για την ολοκληρωτική της χρεοκοπία- με την κυριολεκτική έννοια της λέξης. Αυτή είναι η τελική απάντηση σε όλες τις ρητορικές για το «σοφό αόρατο χέρι τη αγοράς», «το αλάθητο πνεύμα της ιδιωτικής επιχείρησης» και τα λοιπά. Την ώρα της αλήθειας, οι τολμηροί, γενναίοι επιχειρηματίες απ’ τη  Wall Street και το City του Λονδίνου πρέπει να πάνε σα ζητιάνοι, με το καπέλο στο χέρι, στην αμερικάνικη κυβέρνηση, ζητώντας κοινωνική ασφάλεια. Μόνο που αυτοί οι ζητιάνοι είναι δισεκατομμυριούχοι και ζητάνε χρήματα με απειλές.

Τι μένει από το «φυσιολογικό» όταν μια Ρεπουμπλικάνικη κυβέρνηση οδηγούμενη από έναν φανατικό της ελεύθερης αγοράς εθνικοποιεί μεγάλες αμερικάνικες επενδυτικές τράπεζες; Ή όταν το αμερικάνικο Υπουργείο Οικονομικών δίνει μια τεράστια επιχορήγηση περίπου 1 τρις $ στις ίδιες; Την Κυριακή, η Morgan Stanley και η Goldman Sachs παράτησαν τις προσπάθειες για να παραμείνουν οι δύο μόνες ανεξάρτητες τράπεζες επενδύσεων και έγιναν εταιρίες τραπεζικού χόλντινγκ/χαρτοφυλακίου (ελέγχου άλλων επιχειρήσεων)  για να αποκτήσουν περισσότερη πρόσβαση στις τραπεζικές καταθέσεις και μόνιμη πρόσβαση στα αποθέματα σε ρευστό της Κρατικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας. Η εξουδετέρωση των δύο πιο διακεκριμένων τραπεζικών ιδρυμάτων της Wall Street, ήταν μια ένδειξη για την εξαιρετική σοβαρότητα της κρίσης. Η ταχύτητα με την οποία η Morgan Stanley πήγε στην Ασία σε αναζήτηση κεφαλαίων δείχνει πόσο γρήγορα ο παγκόσμιος πλούτος μετακινείται μακριά απ’ την Αμερική. Το Κογκρέσο αμφιταλαντεύεται και ο Γραμματέας του αμερικάνικου Υπουργείου Οικονομίας Henry Paulson (που, κατά την άποψη μερικών σχολιαστών, είναι τώρα ο de facto πρόεδρος των ΗΠΑ) είναι έξαλλος.

 Στο μεταξύ, οι αγορές συνεχίζουν να πέφτουν και κανείς δεν μπορεί να τις σταματήσει. Αυτό είναι ένα ακόμα επιχείρημα που ακούει κανείς επαναλαμβανόμενα στο Κογκρέσο : μας ζητάτε να δώσουμε όλα αυτά τα δισεκατομμύρια χωρίς ελέγχους ή εγγυήσεις. Εκτός από το γεγονός ότι επιβραβεύονται οι τραπεζίτες για την τεράστια κακοδιαχείριση τους, ποιος λέει ότι θα έχει κανένα αποτέλεσμα στο να σταματήσει την πτώση;

Αυτή είναι μια εξαιρετική ερώτηση, στην οποία ούτε ο Bush, ούτε ο Paulson, ούτε κανείς μπορεί ν’ απαντήσει. Είναι αρκετά διασκεδαστικό να βλέπεις τους πρώην υπερμάχους της «ιερότητας της ελεύθερης αγοράς» να κραυγάζουν τώρα για να σώσει η κυβερνητική παρέμβαση την αγορά απ’ τον εαυτό της. Αλλά είναι καταδικασμένοι απ’ την ίδια τους τη λογική, που είναι μόνο η παράλογη λογική της ελεύθερης αγοράς. Η τωρινή οικονομική κρίση, που οι Μαρξιστές είχαν προβλέψει πολύ νωρίτερα, είναι η κατάληξη μιας μακράς περιόδου ανεξέλεγκτης κερδοσκοπίας που οδήγησε στη μεγαλύτερη φούσκα της Ιστορίας.

Όταν την Παρασκευή η αμερικάνικη κυβέρνηση ανακοίνωσε το σχέδιο των 700 δις $ για τον χρηματοπιστωτικό τομέα, οι αγορές πανηγύρισαν. Αλλά μετά η διάθεση αντιστράφηκε όταν το Κογκρέσο καθυστέρησε την έγκριση για αυτή τη μαζική δωρεά. Μέχρι τη Δευτέρα, το δολάριο είχε κρατηθεί πολύ καλά μπροστά στην αναταραχή στη Wall Street. Αλλά τελικά έπεσε, μπροστά στην ανησυχία για το κόστος της απαλλαγής χρεών, ανεβάζοντας ραγδαία την τιμή των αγαθών σε αμερικάνικο συνάλλαγμα. Το δολάριο έχασε 2 % έναντι των άλλων νομισμάτων, με το ευρώ να ανεβαίνει 2,6% σε πάνω από $1,48.

Η τιμή του πετρελαίου έχει αποκτήσει πυρετώδη χαρακτήρα, με άγρια ανεβάσματα και κατεβάσματα. Καθώς το δολάριο έπεφτε, τα αποθέματα κατέρρευσαν και η τιμή του πετρελαίου ανέβηκε ξανά μετά την προηγούμενη απότομη πτώση. Μια αύξηση 17% την προηγούμενη Δευτέρα, 22 Σεπτεμβρίου, ήταν η μεγαλύτερη ημερήσια αύξηση τιμής μέχρι τώρα, μεγαλύτερη ακόμα και από την περίοδο της εισβολής στο Ιράκ. Την Τρίτη η τιμή του πετρελαίου έπεσε πάλι κατά 3$ στα 106$ το βαρέλι και υπάρχουν καλοί λόγοι για να περιμένουμε ότι οι τιμές στην ενέργεια θα συνεχίσουν να πέφτουν. Αυτές οι βίαιες αλλαγές αντανακλούν χωρίς αμφιβολία, απ’ τη μια την κίνηση του δολαρίου, απ’ την άλλη την κερδοσκοπική δραστηριότητα στα αγαθά. Μέχρι πρόσφατα, οι καπιταλιστές κερδοσκοπούσαν στην αγορά ακινήτων. Όταν αυτή κατέρρευσε, βρήκαν άλλους κλάδους να εκμεταλλευτούν, οτιδήποτε άλλο φαινόταν επικερδές : πετρέλαιο, έργα τέχνης, τροφή. Παρά τα παράπονα και τις απαιτήσεις για έλεγχο, η κερδοσκοπία αυτή δεν μπορεί να ελεγχθεί. Είναι σαν μια Λερναία Ύδρα: όταν κόβεις ένα κεφάλι, μια δωδεκάδα άλλα εμφανίζονται.

Σοσιαλισμός για τους πλούσιους

Ως αποτέλεσμα των οικονομικών και κοινωνικών αναταραχών, πολλοί άνθρωποι άρχισαν να αμφισβητούν τη φύση του οικονομικού συστήματος που μπορεί να δημιουργεί τέτοια εκτρώματα. Όταν ένα καπιταλιστικό κράτος εξαναγκάζεται να εθνικοποιήσει οικονομικά ιδρύματα, τότε αυτή η ιδέα προοδευτικά θα γενικευτεί: γιατί χρειαζόμαστε ιδιώτες τραπεζίτες και καπιταλιστές; Για το λόγο αυτό, οι πολιτικοί αποφεύγουν τη χρήση της λέξης «εθνικοποίηση» ακριβώς όπως ο διάβολος το λιβάνι. Ψάχνουν με κάθε μέσο να βρουν τρόπους με τους οποίους το κράτος να μπορεί να παρέχει κεφάλαιο σε τράπεζες χωρίς όμως να υπαινίσσονται εθνικοποίηση. Αγωνίζονται να βρουν μορφές κεφαλαίου που να αφήνουν την κατοχή και τον έλεγχο σε ιδιώτες. Στο τέλος όμως, αναγκάζονται, παρά τη θέλησή τους, να αναλάβουν τον έλεγχο τραπεζών γεμάτων με προβλήματα, ώστε να τις αποτρέψουν από την κατάρρευση. Αυτό είναι κατηγορητήριο για την ατομική ιδιοκτησία σε έναν τομέα ζωτικής σημασίας για την οικονομία.

Αν και μπορεί να φαίνεται παράδοξο, δεν είναι τυχαίο ότι η χώρα όπου οι πολιτικοί φωνάζουν περισσότερο ενάντια στην ντροπιαστική κατάσταση της αγοράς και στην απληστία των επενδυτών είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η χώρα της ελεύθερης επιχειρηματικότητας, η χώρα στην οποία η ψυχολογία του καπιταλισμού έχει τις πιο βαθιές ρίζες της στον πληθυσμό, μπορεί να είναι πιθανώς και η χώρα της μεγαλύτερης αντίδρασης ενάντια στις μεγάλες επιχειρήσεις. Το γεγονός αυτό αντανακλάται στους λόγους των πολιτικών, ιδίως των υποψηφίων στις Προεδρικές Εκλογές. Ο Ρεπουμπλικανός υποψήφιος είναι μάλιστα ακόμα πιο μεγαλόστομος στους λόγους του από τον Δημοκρατικό. Και αυτό διότι επιδιώκει να κερδίσει. Ο Mac Cain βλέπει ότι υπάρχει αρνητική αντίδραση για τα υπέρογκα ποσά που διακυβεύονται στις αίθουσες λήψεως αποφάσεων των μεγάλων επιχειρήσεων και για τη σκανδαλώδη κερδοσκοπία στη Wall Street και λέει αυτά που οι περισσότεροι θέλουν να ακούσουν.

Δεν είναι διαστροφικό ότι τα αφεντικά της Bear Stearns συσσώρευαν αμέτρητη περιουσία, ενώ ακολουθούσαν ριψοκίνδυνες επιχειρηματικές πολιτικές που οδήγησαν στην κατάρρευση; Και γιατί οι Αμερικάνοι φορολογούμενοι, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν είναι εύποροι, να πληρώσουν 700 δισεκατομμύρια δολάρια για να βοηθήσουν τα μεγάλα τραπεζικά ιδρύματα; Από τις 30 Σεπτεμβρίου 2007 το ομοσπονδιακό κράτος βρέθηκε με δημοσιονομικό έλλειμμα 53.000 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό που αντιστοιχεί σε 455.000 δολάρια ανά νοικοκυριό και 175.000 δολάρια ανά άτομο. Αυτό το βάρος αυξάνεται κάθε χρόνο κατά 6.600 - 9.900 δολάρια ανά Αμερικανό πολίτη. Το σύστημα παροχής ιατρικής περίθαλψης αντιπροσωπεύει τα 34.000 δισεκατομμύρια δολάρια από αυτό το έλλειμμα και τα αποθεματικά του αντίστοιχου ταμείου Ιατρικής Περίθαλψης πρόκειται να εξαντληθούν μέσα στα επόμενα 10 χρόνια. Το πρόγραμμα κοινωνικής ασφάλισης υπολογίζεται ότι θα έχει αρνητική ρευστότητα χρημάτων σε 10 χρόνια. Όποιος κι αν κερδίσει τις προεδρικές εκλογές και όποιος και αν ελέγχει το Κογκρέσο θα είναι υποχρεωμένος να προβεί σε πολλές περικοπές στο βιοτικό επίπεδο. Οι ίδιοι καπιταλιστές που πήραν δισεκατομμύρια από την κυβέρνηση και την Ομοσπονδιακή Τράπεζα, απαιτούν σκληρούς δημοσιονομικούς ελέγχους, περικοπές στις κρατικές δαπάνες, ευρεία μεταρρύθμιση (βλ. επίθεση) στα δικαιώματα στην ιατρική περίθαλψη.

Δεν υπάρχουν χρήματα για το σύστημα ιατρικής περίθαλψης, για τα σχολεία και τις συντάξεις των ηλικιωμένων. Παρόλα αυτά υπάρχουν αρκετά χρήματα για τις μεγάλες τράπεζες. Αυτή η φοβερή αντίφαση είναι «καυτή» στη συνείδηση εκατομμυρίων απλών Αμερικάνων και θα έχει αμέτρητες συνέπειες στο μέλλον. Το τεράστιο χρέος θα επιβαρύνει τις επόμενες γενιές, οι οποίες θα πρέπει να πληρώσουν βαρύ τίμημα υποβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής τους και κάνοντας περικοπές στις κοινωνικές παροχές. Αυτό αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε μία βαθειά αλλαγή στη συνείδησή τους.

Το μάθημα δεν θα πάει χαμένο για τον αμερικάνικο λαό. Δεν υπάρχουν χρήματα για τα παιδιά, τους αρρώστους και τους ηλικιωμένους, αλλά όταν φτάσει η ώρα για την «Μεγάλο Κεφάλαιο» (και καμία επιχείρηση δεν είναι μεγαλύτερη από τις τράπεζες) το κράτος πρόθυμα ανοίγει το τσεκ των επιταγών. Για την κατάσταση των απόρων η κυβέρνηση του Bush είχε να δείξει μόνο περιφρόνηση. Στη «γη της ελευθερίας», κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να πλουτίσει. Αν οι άνθρωποι επιμένουν να παραμένουν φτωχοί, είναι δικό τους το λάθος! Ας τους αφήσουμε να πάρουν πρωτοβουλίες, αλλιώς ας πεθάνουν. Αυτό είναι το σκληρό μήνυμα των Ρεπουμπλικανών Μεσσιών της ελεύθερης αγοράς. Αλλά όταν μιλάμε για τους πιο πλούσιους από όλους, ο George W. Bush, δείχνει το πιο ειλικρινές ενδιαφέρον. Όπως χιουμοριστικά έχει γραφτεί: «Σε όποιον έχει ας δώσουμε και άλλα ώστε να έχει πάντα αφθονία. Όποιος όμως δεν έχει, πρέπει να του πάρουμε και αυτά που έχει».

Όπως είναι γνωστό, ο πρόεδρος Bush είναι πιστός στην Αγία Γραφή. Αλλά μπορεί κάποιος να υποπτευθεί πως τα κίνητρα για την εμπλοκή του στην οικονομική κρίση δεν ήταν απολύτως συνδεδεμένα με την χριστιανική φιλανθρωπία. Σχετίζονταν περισσότερο με απόγνωση. Η άρχουσα τάξη στις ΗΠΑ είδε μια άβυσσο να ανοίγεται κάτω από τα πόδια της και ήταν αναγκασμένη να πάρει μέτρα πανικού σε μία αγωνιώδη προσπάθεια να προλάβει την παγκόσμια κατάρρευση. Έτσι εξηγείται γιατί ένας πρόεδρος υπέρμαχος της ελεύθερης αγοράς αναγκάστηκε να ρίξει 700 δισεκατομμύρια δολάρια των φορολογουμένων στις τράπεζες.

Αυτή η αξιοσημείωτη πρωτοβουλία, αμέσως επευφημήθηκε από την αγορά, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η ομάδα των επτά ισχυρότερων βιομηχανικών εθνών ανακοίνωσε ότι τα μέλη της «αδιαμφισβήτητα αποδέχονται τα αξιοθαύμαστα μέτρα που πήραν οι ΗΠΑ». Αντιθέτως, άλλα κράτη ισχυρίστηκαν ότι δεν είδαν την άμεση ανάγκη να δημιουργήσουν ομόλογα για να αγοράσουν κατεστραμμένα περιουσιακά στοιχεία επιχειρήσεων. Οι καπιταλιστές της Ευρώπης, αλλά και όλοι οι άλλοι, ήταν χαρούμενοι που έκαναν πίσω και άφησαν τους Αμερικάνους να πάρουν αποφάσεις. Σε τελική ανάλυση δεν είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία όλης αυτής της αναστάτωσης; Η ίδια ερώτηση τίθεται και στις ΗΠΑ, σε κάθε γωνία του δρόμου και στο Κογκρέσο. Ο Πρόεδρος αμέσως απέκτησε ένα πρόβλημα με τη μορφή του Αμερικάνικου Κογκρέσου. Δεν είναι ότι τα μέλη στο Κογκρέσο είναι λιγότερο αφοσιωμένοι στην επιβίωση του καπιταλισμού από τους τωρινούς εκλεγμένους στο Λευκό Οίκο. Αλλά είναι περισσότερο αφοσιωμένοι στη δική τους επιβίωση. Αντιλαμβάνονται τη συσσωρευμένη αντίδραση ενάντια στον καπιταλισμό, την Αγορά, τους τραπεζίτες, τη Wall Street και όλα τα έργα τους. Το μέγεθος της δωρεάς (γιατί περί αυτού πρόκειται) είναι προφανές και μιλάει από μόνο του. Φαίνεται ξεκάθαρα ότι ως αντιστάθμισμα θα παίρνονται 9400 δολάρια από κάθε Αμερικανό φορολογούμενο και θα κατατίθενται σε λογαριασμούς ανθρώπων που προκάλεσαν σε πρώτο επίπεδο την οικονομική κρίση. Το γεγονός αυτό ωθεί τα μέλη του Κογκρέσου να επικεντρωθούν σε αυτό, ειδικά τώρα καθώς οι εκλογές πλησιάζουν.

Οι Δημοκρατικοί ζητούν νέα μέτρα για την ανάκαμψη της οικονομίας των ΗΠΑ, που θα επικεντρώνονται στις δαπάνες για έργα υποδομής, σε επιδόματα θέρμανσης και πιθανώς σε περισσότερα εκπτωτικά κουπόνια για τους καταναλωτές. Η κυβέρνηση όμως και πολλοί Ρεπουμπλικανοί αντιστέκονται. Χρήματα για τους τραπεζίτες; Μα φυσικά υπάρχουν! Χρήματα για τους απλούς πολίτες; Λυπόμαστε - τα συρτάρια είναι άδεια! Αυτό βέβαια ήταν βαρύ για  τις ευαίσθητες ψυχές στο Κογκρέσο, που περνούν τον καιρό τους φροντίζοντας για τα συμφέροντα του έθνους…

Όπως ο καθένας θα περίμενε, ο Barack Obama, o Δημοκρατικός υποψήφιος πρόεδρος, εξέφρασε την ανησυχία του σε μία ομιλία που αναφερόταν στον εκσυγχρονισμό των κανονισμών του χρηματιστικού συστήματος, που θα βασίζονται στις πραγματικές δραστηριότητες των διάφορων ιδρυμάτων και όχι στον προσδιορισμό τους ως τράπεζες ή μεσίτες υποθηκών. «Δεν μπορούμε να δώσουμε μία λευκή επιταγή στην Ουάσιγκτον χωρίς επιτήρηση και ευθύνη όταν η έλλειψη ακριβώς της επιτήρησης και υπευθυνότητας είναι αυτά που μας οδήγησαν σε αυτή την αναταραχή», είπε.

Περισσότερο σοκαριστική ήταν ίσως η αντίδραση του Ρεπουμπλικανού υποψηφίου, ο οποίος είναι φανερό πως δεν θέλει να μείνει πίσω από τον αντίπαλό του (εξάλλου τα λόγια δεν στοιχίζουν τίποτα και είναι και έτος εκλογών): «Αυτή η ρύθμιση με κάνει να νιώθω άβολα», είπε ο John Mac Cain. «Ποτέ ξανά στην ιστορία του έθνους μας δεν είχαν συγκεντρωθεί τόσα πολλά χρήματα και δύναμη στα χέρια ενός ανθρώπου. Όταν μιλάμε για ένα τρισεκατομμύριο δολάρια συγκεντρωμένα από τη φορολόγηση, το να πεις απλά «εμπιστευτείτε με» δεν είναι σίγουρα αρκετό.» Ο Mac Cain ακόμα εξέφρασε την υποστήριξή του στις εκκλήσεις των Δημοκρατικών για μία ετήσια φορολογική επιβάρυνση περίπου 400.000 δολαρίων στις διοικήσεις των επιχειρήσεων που χρηματοδοτήθηκαν απ΄ το  δημόσιο ταμείο. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη θέση της κυβέρνησης Bush, η οποία επιμένει πως μία φορολογική επιβάρυνση θα αποθάρρυνε τις τράπεζες να συμμετάσχουν.

Οι Δημοκρατικοί στην Βουλή και τη Γερουσία κάνουν προτάσεις που προβλέπουν αυστηρότερη επιτήρηση και διάφορα μέτρα που θα επιτρέπουν ή θα απαιτούν από την κυβέρνηση να παίρνει μέτρα στήριξης στις επιχειρήσεις που συμμετέχουν στο σχέδιο. Επίσης μέτρα που επιτρέπουν την παρέμβαση σε περιπτώσεις χρεοκοπίας ειδικευμένων στις πτωχεύσεις δικαστών, οι οποίοι θα καταγράφουν τις υποθήκες και θα αναγκάζουν τις διοικήσεις στις τράπεζες να πληρώνουν πουλώντας τα περιουσιακά στοιχεία της επιχείρησης στο δημόσιο. Ο κύριος Paulson αρνείται την αναγκαιότητα λήψης τέτοιων μέτρων ισχυριζόμενος πως αυτά θα σήμαιναν ότι μόνο οι τράπεζες στα πρόθυρα της κατάρρευσης θα συμμετείχαν στο σχέδιο.

Αυτή η διαμάχη και οι απαιτήσεις των Δημοκρατικών για περισσότερο έλεγχο στα χρήματα που μοιράζονται στις τράπεζες, προκαλεί αδιέξοδο στις συζητήσεις και μία καθυστέρηση που αναστατώνει τις αγορές για μία ακόμα φορά. Εξάλλου, όταν η αγορά το απαιτεί, συνηθίζεται όλοι να υπακούν. Οι  εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του έθνους δεν χρειάζεται να κάνουν ερωτήσεις!

Ο πρόεδρος Bush ζήτησε από το Κογκρέσο να «αποδεχτεί  το σχέδιο διάσωσης για να λυθεί η κρίση στην αγορά». Το Κογκρέσο όμως, είναι κάτω από την πίεση της κοινής γνώμης, η οποία, όπως έχουμε δει, είναι σε σημείο βρασμού. Τα μέλη του Κογκρέσου έχουν κατακλυστεί από τηλεφωνήματα και ηλεκτρονικά μηνύματα, στα οποία οι ψηφοφόροι τους εκφράζουν την αγανάκτησή τους ενάντια στο απαράδεκτο μοίρασμα χρημάτων στους πλούσιους. Αγνοούν αυτή τη διάθεση μόνο με κίνδυνο για τον εαυτό τους. Για το λόγο αυτό δίστασαν να υπογράψουν τη συμφωνία. Το Κογκρέσο κατηγορεί την κυβέρνηση που τους εμπλέκει σε αυτή την αναστάτωση. Ο πρόεδρος κατηγορεί το Κογκρέσο για την καθυστέρηση σύναψης μίας τέτοιας συμφωνίας που υποτίθεται πως θα έσωζε την αμερικάνικη οικονομία από την κατάρρευση (ο Bush χρησιμοποίησε αυτά ακριβώς τα λόγια σε ένα μοναδικό τηλεοπτικό μήνυμα προς το έθνος).

Τα πνεύματα οξύνονται μέσα στη βουλή: τα μέλη του Κογκρέσου λογομαχούν και σχεδόν πιάνονται στα χέρια. Ποιος έχει ξαναδεί τέτοιες σκηνές στο Καπιτώλιο; Όμως από την άλλη, ποιος έχει δει τις ΗΠΑ σε κατάσταση οικονομικής κατάρρευσης; Και ποιος θυμάται ξανά τον Αμερικάνικο λαό σε τόσο εξεγερμένη και εξοργισμένη διάθεση; Ο λόγος που διστάζουν τα μέλη του Κογκρέσου είναι γιατί αισθάνονται τον κίνδυνο.

Ό,τι και να κάνουν τώρα θα είναι λάθος. Εάν υπογράψουν τη συμφωνία, θα έρθουν αντιμέτωποι με το θυμό εκατομμυρίων απλών Αμερικανών. Μία γυναίκα, που ρωτήθηκε χθες το βράδυ από την βρετανική τηλεόραση, τι σκέφτεται για το προτεινόμενο σχέδιο, απάντησε με πίκρα: «Μόλις επέστρεψα από μία βάρδια 11 ωρών και δουλεύω 60 ώρες την εβδομάδα. Τώρα θέλουν να πάρουν από το μισθό μου 2.300 δολάρια και να τα δώσουν στις τράπεζες!» Αυτή η απάντηση είναι ενδεικτική της διάθεσης εκατομμυρίων απλών ανθρώπων στις ΗΠΑ. Εάν όμως αρνηθούν να υπογράψουν, το γεγονός αυτό θα προκαλέσει πτώση στα χρηματιστήρια των ΗΠΑ, εγκυμονώντας τον κίνδυνο μίας ολοκληρωτικής κατάρρευσης, όπως εκείνη του 1929. Με άλλα λόγια, βρίσκονται μεταξύ Σφύρας και Άκμονος.

Απαισιοδοξία για την μπουρζουαζία

Η μπουρζουαζία υποφέρει από περιόδους μανιοκατάθλιψης, περνώντας γρήγορα από την υπερβολική αισιοδοξία στη βαθιά απόγνωση. Και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, όπου πρωτύτερα υπήρχε «παράλογη ευφορία», τώρα υπάρχει μελαγχολία και μοιρολατρία. Πάντοτε έτσι ήταν: η μπουρζουαζία πάντα ταλαντεύεται ανάμεσα στις δύο υπερβολικές μορφές συναισθημάτων. Τη μία στιγμή ακμάζει και αποκτά τεράστιες περιουσίες και την άλλη, καταρρέει και εξαπλώνεται σε όλους μιζέρια.

Η κατάσταση αυτή μοιάζει με την αμετανόητη τάση για μέθη. Τη νύχτα κάποιοι άνθρωποι μεθούν αδιαφορώντας για τον κόσμο. Στο φως του πρωινού όμως όλα είναι διαφορετικά. Οι άνθρωποι αυτοί είναι ανήσυχοι για τις υπερβολές της προηγούμενης νύχτας. Ορκίζονται με πάθος ότι δεν θα αγγίξουν ξανά σκληρά ποτά και είναι σχεδόν ειλικρινείς- μέχρι το επόμενο πάρτι!

Η ντροπιαστική κατάρρευση της τελευταίας υποτιθέμενης άνθησης δεν είναι η εξαίρεση στο γενικό κανόνα. Αυτό που την κάνει να ξεχωρίζει είναι μόνο το μέγεθος της απόγνωσης που προκάλεσε, που είναι αποτέλεσμα της απότομης προσγείωσης τους. Αυτό ήταν απλά η πιο μεγάλη και θεαματική άνθιση - φούσκα στην Ιστορία. Ήταν πολύ μεγαλύτερη από την άνθιση που είχαμε πριν από την κατάρρευση της Wall Street. Ήδη παρά την εμφανή σοβαρότητα της κρίσης, οι οικονομολόγοι της αστικής τάξης ακόμα προσπαθούν να εφησυχάσουν με τη σκέψη ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι πολύ χειρότερα. Οι Financial Times πρόσφατα σχολίασαν:

«Η μεγάλη ύφεση ξεκίνησε τουλάχιστον πριν από 80 χρόνια, όμως είμαστε σε διαφορετικό αιώνα. Είτε αυτή αποδειχθεί η χειρότερη αλλαγή που ο κόσμος πρέπει να αντιμετωπίσει από τώρα έως το 2099 είτε όχι, το γεγονός ότι τίποτα άλλο τόσο άσχημο, όσο η ύφεση του 1930 δεν προέκυψε από τότε, έως σήμερα είναι από μόνο του αξιοσημείωτο.» Το σχόλιο αυτό παρουσιάζει ενδιαφέρον από δύο απόψεις: από τη μία οι ίδιοι άνθρωποι που για χρόνια αρνούνταν ότι υπήρχε πιθανότητα να επαναληφθεί το 1929 και η Μεγάλη Ύφεση, χωρίς καν να προλάβουν να ανοιγοκλείσουν τα μάτια τους, λένε τώρα ότι όχι μόνο ήταν πιθανό, αλλά ότι είναι περίεργο που δεν είχε συμβεί ήδη. O πρόεδρος του ΔΝΤ Dominique Stauss-Kahn γράφει: «[…] και αυτό που δεν έχει συμβεί, τουλάχιστον έως τώρα, στην παγκόσμια οικονομία είναι το ξέσπασμα μίας σοβαρής οικονομικής ύφεσης. Ίσως η απουσία της οικονομικής ύφεσης έκανε πολλούς να καθησυχαστούν και να δουν τη «φούσκα που έσκασε στην αγορά κατοικίας» απλώς ως μία διόρθωση, την αμέλεια στις αμερικανικές υποθήκες ως ατυχία και την αποτυχία σε μεγάλα τραπεζικά ιδρύματα ως αναπόφευκτη καταστροφή.»

Η πτώση των τιμών κατά τη διάρκεια της κρίσης, απλώς εξισορροπεί τον προηγούμενο πληθωρισμό. Από αυτή τη σκοπιά μπορεί κάποιος να μιλήσει για «διόρθωση». Παρόλα αυτά, τονίσαμε πολύ καιρό πριν με ποιόν τρόπο οι οικονομολόγοι της αστικής τάξης άλλαξαν επανειλημμένα την ορολογία που χρησιμοποιούσαν για να περιγράψουν την κατακόρυφη πτώση της οικονομίας, έτσι ώστε να την κάνουν να φαίνεται λιγότερο σοβαρή. Αρχικά χρησιμοποίησαν τη λέξη «πανικός», μετά τον όρο «ξαφνική πτώση», αργότερα «επιβράδυνση», έπειτα «ύφεση» και τώρα κατέληξαν στη λέξη διόρθωση. Εξάλλου, εάν δεχτούμε της θεραπευτικές δυνατότητες της αγοράς, με τις οποίες μαγικά «αυτορυθμίζεται» χωρίς να είναι απαραίτητη μία συνειδητή  ανάμειξη του ανθρώπινου παράγοντα, πώς μπορούμε να αρνηθούμε ότι η αγορά μπορεί να «αυτοδιορθωθεί»;

Πάνω σε αυτό το θέμα γράψαμε στο κείμενο των Παγκόσμιων Προοπτικών της Διεθνούς Μαρξιστικής Τάσης για το2008:

«Ένας σεισμός μπορεί επίσης να παρουσιαστεί και ως μία αναγκαία «διόρθωση», η οποία απλώς αναπροσαρμόζει το φλοιό της γης. Πράγματι, σταδιακά όλα καταλαγιάζουν και η ζωή συνεχίζεται όπως ήταν και πριν. Αυτή όμως η βολική ανάλυση παραλείπει τα τρομακτικά χαρακτηριστικά μίας καταστροφής που προκαλείται από ένα σεισμό: χωριά αφανίζονται εξ ολοκλήρου, δέντρα ξεριζώνονται, σοδειές καταστρέφονται, χιλιάδες άνθρωποι σκοτώνονται και τραυματίζονται. Επίσης, η καθημερινή ζωή δεν επανέρχεται τόσο εύκολα μετά από κάθε σεισμό. Κάποια πράγματα είναι τόσα συνταρακτικά και αφήνουν τέτοια σημάδια καταστροφής που οι συνέπειες μπορεί να είναι εμφανείς για πολλά ακόμα χρόνια.»

Αυτές οι γραμμές περιγράφουν επακριβώς της συνέπειες αυτής της «διόρθωσης».

Η δικτατορία του χρηματιστικού κεφαλαίου

Η εποχή που διανύουμε είναι η εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Ένα από τα χαρακτηριστικά του είναι η απόλυτη κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου. Αύτη η κυριαρχία προχώρησε ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και την Βρετανία πολύ περισσότερο απ’ ότι σε άλλες μεγάλες χώρες. Η Μ. Βρετανία που προηγουμένως θεωρούταν ως «το παγκόσμιο εργοστάσιο», έχει μεταμορφωθεί σε ένα εισοδηματία που παρασιτεί, παράγει πολύ λίγα και εξαρτάται από το χρηματοοικονομικό τομέα και την παραγωγή υπηρεσιών. Μέχρι πρόσφατα αυτό παρουσιαζόταν ως κάτι θετικό, το οποίο θα προστάτευε την Βρετανία από τις αναταραχές στην παγκόσμια οικονομία. Συνέβη όμως το ακριβώς αντίθετο. Με το να ακολουθεί πειθήνια το αμερικάνικο μοντέλο, η Βρετανία σύρεται προς την οικονομική ύφεση, ακολουθώντας την πορεία των ΗΠΑ και το πιθανότερο είναι ότι θα επηρεαστεί περισσότερο. Σαν το παρασιτικό σκουλήκι που μεγαλώνει εις βάρος του οργανισμού, ο συγκεκριμένος τομέας έχει μεγαλώσει πάρα πολύ συγκριτικά με την οικονομία, υπονομεύοντας  την δύναμή της και απειλώντας να την κλονίσει ολοκληρωτικά.

Είναι στοιχειώδης η θέση πως ότι ανεβαίνει πρέπει κάποια στιγμή να πέσει. Για χρόνια η οικονομία των ΗΠΑ φαινόταν να αψηφά τους νόμους της «οικονομικής βαρύτητας». Τώρα θα πρέπει να πληρώσει το τίμημα. Η πτώση, που όπως φαίνεται έχει φτάσει, θα είναι πολύ πιο απότομη εξαιτίας των δυσθεώρητων υψών που είχε φτάσει από την κερδοσκοπία στον στεγαστικό τομέα την προηγούμενη ακριβώς περίοδο. Είναι ήδη  πολύ πιο απότομη από την πτώση στις κατοικίες στην περίοδο της «Μεγάλης  Ύφεσης». Το πρώτο τέταρτο του 2008 οι

τιμές στα σπίτια στις ΗΠΑ έπεσαν επισήμως κατά 14,1 %. Συγκριτικά με σήμερα, το 1932, στο χαμηλότερο σημείο της κρίσης, οι τιμές είχαν πέσει κατά 10,5 %. Επιπλέον, τα νούμερα αυτά δεν αποκαλύπτουν την πραγματική σοβαρότητα της κατάστασης. Μερικοί οικονομολόγοι παραθέτουν στοιχεία για την πτώση στις τιμές των σπιτιών κατά την  διάρκεια του πρώτου τετάρτου του έτους στο 16%. Και η πτώση στις τιμές δεν έχει ακόμα τελειώσει.

Αυτό σημαίνει ότι τα τεράστια χρηματικά ποσά που πετιούνται στους τραπεζίτες δεν θα έχουν καμία επίδραση στην μείωση της πτώσης, ή στην καλύτερη το αποτέλεσμα θα διαρκέσει για λίγο, πριν τη νέα και πιο βαθιά πτώση. Αυτή είναι η λογική της αγοράς, που δεν υπακούει σε άλλους κανόνες εκτός από τους δικούς της. Τα αποκαλούμενα πλάνα για την σταθεροποίηση της αγοράς δεν καταφέρνουν σχεδόν τίποτα. Όλες οι κουβέντες για «ρύθμιση της αγοράς» είναι - λίγο πολύ - βλακείες. Το καπιταλιστικό σύστημα είναι αναρχικό στην ίδια του την φύση. Δεν μπορεί ούτε να οργανωθεί, ούτε να ρυθμιστεί. Η προσπάθεια να σταθεροποιηθεί ο χρηματοοικονομικός τομέας με την εισροή μεγάλων χρηματικών ποσών, θα καταφέρει να κάνει τους πλούσιους, πλουσιότερους. Αλλά ακόμα και αυτό δεν θα έχει κάποιο αποτέλεσμα διαρκείας στην αγορά.

Η θρασύτητα των τραπεζιτών είναι εκπληκτική. Μια παλιά παροιμία λέει «ποτέ να μην αγοράζεις γουρούνι στο σακί». Αυτή είναι μια λογική συμβουλή, αλλά η κυβέρνηση, όπως είναι αναμενόμενο, θα δώσει τεράστια χρηματικά ποσά στους αστούς, χωρίς να κοιτάξει μέσα «στο σακί». Η κρίση στο τραπεζικό σύστημα είναι το αποτέλεσμα μιας μαζικής απάτης στην οποία ευχαρίστως συμμετείχαν οι τραπεζίτες τις τελευταίες 2 δεκαετίες. Τους έκανε εκπληκτικά πλούσιους, αλλά άφησε ένα τεράστιο χρέος και ένα πλασματικό κεφάλαιο στους ισολογισμούς, στα χρηματοοικονομικά ιδρύματα. Και πως μας λένε ότι θα λυθεί αυτό το μικρό πρόβλημα; Εύκολα! Περάστε τον λογαριασμό τους φορολογούμενους. Αυτό σημαίνει εθνικοποίηση των ζημιών και ιδιωτικοποίηση των κερδών ή για να χρησιμοποιήσουμε την υπέροχη φράση του Gore Vidal , «σοσιαλισμός για τους πλούσιους και οικονομία της ελεύθερης αγοράς για τους φτωχούς».

Οι καπιταλιστές δηλώνουν ότι κάνουν και οι ίδιοι θυσίες, αλλά αυτό που εννοούν είναι ότι θυσιάζουν ένα μικρό μέρος από τα υπέρογκα κέρδη τους, εν αντιθέσει με τους εργάτες που θυσιάζουν τις περιούσιες τους ολόκληρες. Οι τραπεζίτες ουρλιάζουν από πόνο και οι κυβερνήσεις σπεύδουν σε βοήθεια με ανοιχτά καρνέ επιταγών στα χέρια τους. Οι τραπεζίτες απαιτούν μεγάλες μεταγγίσεις μετρητών να θεραπεύσουν τις ζημιές τους. Αυτό είναι γνωστό ως «παροχή ρευστότητας». Το πρόβλημα είναι ότι η κυβέρνηση δεν διαθέτει καθόλου ρευστότητα. Μπορεί να μαζέψει χρήματα μονάχα από τους φόρους. Αλλά η φορολογία μειώνει την ζήτηση, που είναι ήδη μειωμένη στις ΗΠΑ. Αυτό μπορεί να επουλώσει προσωρινά «τα βάσανα» των υπέρ-πλουσίων , αλλά μονάχα εις βάρος εκατομμυρίων απλών Αμερικάνων. Αυτό από μόνο του δεν είναι κάτι το ανησυχητικό, φυσικά, αφού υπάρχουν πολλοί «πατριώτες» Αμερικάνοι που θα ανεχτούν να υποφέρουν για τους «ανώτερους σκοπούς» της αγοράς. Δυστυχώς, αυτό θα έχει πιο σοβαρές επιπτώσεις στην οικονομία.

Μια μεγαλύτερη μείωση στην ζήτηση θα αυξήσει την ανεργία. Εταιρίες θα χρεοκοπήσουν. Όλο και περισσότεροι θα αθετήσουν τα ενυπόθηκα δάνειά τους και τις οφειλές από τις πιστωτικές κάρτες. Με άλλα λόγια μια τέτοια κίνηση θα βαθύνει την κρίση και θα κάνει δυσκολότερη την ανάκαμψη. Επιπλέον τα τελευταία χρόνια οι ΗΠΑ έχουν μεταμορφωθεί από τον μεγαλύτερο στον κόσμο πιστωτή, στο μεγαλύτερο οφειλέτη. Το «κυνήγι» της κυβέρνησης για συντετριμμένα «εταιρικά ενεργειακά» και «ενέσεις» κεφαλαίου σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα αυξήσει ραγδαία αυτή την συλλογική υπερχρέωση. Αυτό θα πρέπει να δημιουργήσει μια περαιτέρω πτώση στην αξία του δολαρίου σε σχέση με άλλα νομίσματα. Αυτό θα προκαλέσει μεγαλύτερες «κρίσεις» στις διεθνείς νομισματικές αγορές.

Οι Κεντρικές τράπεζες υποτίθεται ότι πρέπει να αποτρέπουν τον κόσμο από το να τρέχει στις τράπεζες και τα χρηματιστήρια (για να τραβήξει τις καταθέσεις) με το να βεβαιώνει τους καταθέτες ότι οι καταθέσεις τους είναι ασφαλείς και με το να παρέχουν ρευστότητα στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έναντι μιας καλής εγγύησης. Αλλά υπάρχει ένα όριο στα αποθέματα των κεντρικών τραπεζών και αυτό το φτάνουν πολύ γρήγορα. Πρέπει να έχουν κάνει μέχρι τώρα ότι περισσότερο μπορούσαν. Σε περίπτωση μιας νέας τραπεζικής κρίσης, θα είναι ανίκανοι να δράσουν. Και αφού κανείς δεν έχει την παραμικρή ιδέα του πόσο μεγάλο είναι το χρέος που δηλητηριάζει την παγκόσμια οικονομία, τέτοιου είδους κρίσεις είναι αναπόφευκτες για το επόμενο διάστημα. Αργά ή γρήγορα θα καταλήξουν στην κατάρρευση της μίας μετά την άλλη, των Κεντρικών Τραπεζών, που θα δώσουν ένα μοιραίο χτύπημα στην παγκόσμια οικονομία, σαν την κατάρρευση της μεγαλύτερης τράπεζας στην Αυστρία, την Kredit Austalt, τον Μάιο του ’31. Αυτό συνέβη 2,5 χρόνια μετά το Κραχ στην Αμερική και σημείωσε την έναρξη της οικονομικής κατάρρευσης της Κεντρικής Ευρώπης και παραπέρα. Είναι πολύ πιθανό να δούμε κάτι παρόμοιο την επόμενη περίοδο.

Ο Μαρξ σχετικά με το πλασματικό κεφάλαιο

Δεν είναι η έλλειψη χρημάτων που προκαλεί την κρίση αλλά αντίθετα, είναι η κρίση που προκαλεί την έλλειψη χρημάτων. Οι αστοί οικονομολόγοι, με την λογική τραπεζίτη που έχουν, συνέχεαν την αιτία με το αποτέλεσμα, την μορφή με την ουσία. Όταν η οικονομία εισέρχεται σε περίοδο κρίσης, οι πιστώσεις παγώνουν και ο κόσμος απαιτεί «κανονικά» μετρητά. Αυτό είναι ένα από τα αποτελέσματα της κρίσης, που στην συνέχεια γίνεται αιτία, δημιουργώντας μια καθοδική σπειροειδή πορεία.

Οι τραπεζίτες και οι φίλοι τους στην κυβέρνηση επιμένουν στο ότι η αιτία της κρίσης είναι το γεγονός ότι το οικονομικό σύστημα δεν έχει αρκετά κεφάλαια. Αυτό είναι μία εκπληκτική δήλωση. Για τις δύο τελευταίες δεκαετίες υπήρχε ένα τεράστιο πανηγύρι «δημιουργίας χρημάτων», στο οποίο οι τράπεζες έβγαλαν μεγάλα κέρδη. Τώρα υποστηρίζουν ότι δεν έχουν αρκετά κεφάλαια. Στην πραγματικότητα υπήρχε ένα τεράστιο ποσό από δανειακά κεφάλαια δανείων σε κυκλοφορία και αυτή η υπερεπάρκεια κεφαλαίου από μόνη της ανέδειξε τον περιορισμό της καπιταλιστικής παραγωγής. Αυτά ήταν τεράστια ποσά κεφαλαίου διαθέσιμα για κερδοσκοπία, που δεν μπορούσαν να βρουν μία διέξοδο και οι αστοί είχαν να βρουν «άλλους τρόπους» να τα χρησιμοποιήσουν.

Ο Μαρξ τόνισε πολύ παλιά, ότι το ιδανικό για τους αστούς ήταν να δημιουργήσουν λεφτά από τα λεφτά, χωρίς να καταφεύγουν στην επίπονη διαδικασία της παραγωγής. Στην προηγούμενη περίοδο εμφανίστηκαν να έχουν πετύχει αυτό το ιδανικό (εκτός από την Κίνα όπου υπήρξε μία πραγματική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων). Στις ΗΠΑ, στην Αγγλία, στην Ισπανία, στην Ιρλανδία και σε πολλές άλλες χώρες, οι τράπεζες επένδυσαν τρισεκατομμύρια σε κερδοσκοπία, ειδικά στον τομέα της στέγασης. Αυτό ήταν η βάση πάνω στην οποία βασίστηκε και άνθισε το σκάνδαλο των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων, δημιουργώντας αφάνταστα ποσά πλασματικού κεφαλαίου.

Ήδη από την εποχή του Μαρξ υπήρχαν τεράστια χρηματικά ποσά κυκλοφορούντος κεφαλαίου - αυτό είναι το κεφάλαιο το οποίο αποτελεί τη βάση για το πλασματικό κεφάλαιο. Εκείνα τα χρόνια υπήρχαν πλαστές πιστώσεις – το αντίστοιχο των παραγώγων σήμερα. Παρόλα αυτά, αν την συγκρίνουμε εκείνη την κατάσταση με την κατάσταση που επικρατεί σήμερα, όλη η κερδοσκοπία της εποχής εκείνης φαίνεται άνευ σημασίας. Το σύνολο της κερδοσκοπικής δραστηριότητας  σε παγκόσμια κλίμακα σήμερα είναι συγκλονιστικό. Ας δούμε ένα παράδειγμα: η βιομηχανία ανταλλαγής χρεών. Αυτή η αγορά αφήνει δύο μέρη να στοιχηματίσουν στην πιθανότητα μια εταιρία να αθετήσει το χρέος της. Το ποσό έχει φτάσει στα 90 τρισεκατομμύρια περίπου σε θεωρητικά ασφαλισμένα ποσά. Που είναι πιθανά περισσότερο από τη διπλάσια από τη συνολική εκκρεμή πίστωση παγκοσμίως. Αλλά τα συμβόλαια δεν υπάρχουν πουθενά αλλού, εκτός από τα βιβλία των συνεταίρων. Κανείς δεν γνωρίζει τον πραγματικό όγκο των συναλλαγών, που στην συγκεκριμένη περίπτωση βάζει την παγκόσμια οικονομία σε μεγάλο κίνδυνο. Αυτό εξηγεί και τον πανικό στην Wall Street και στον Λευκό Οίκο. Φοβούνται – και σωστά - ότι κάθε σοβαρό σοκ μπορεί να συντρίψει την εύθραυστη ισορροπία του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, με απρόβλεπτες συνέπειες.

Ακόμα και στον 19^ο αιώνα, στο ζενίθ την άνθισης, όταν οι πιστώσεις ήταν εύκολες και υπήρχε εμπιστοσύνη, οι περισσότερες συναλλαγές γίνονταν χωρίς πραγματικά χρήματα. Υπάρχει μια πληθώρα κεφαλαίου στην αρχή του κύκλου και τα επιτόκια είναι χαμηλά. Τα χαμηλά επιτόκια δίνουν ώθηση στα κέρδη των επιχειρήσεων και σηματοδοτούν την ανάπτυξη. Αργότερα τα επιτόκια φτάνουν στο μέσο όρο κατά την διάρκεια αυτής της ευημερίας. Υπάρχει μια αύξηση στην ζήτηση πιστώσεων και συνεπώς τα επιτόκια πρέπει να αυξηθούν στην κορυφή της άνθισης. Αλλά στην πρόσφατη άνθιση αυτό δεν συνέβη.

Τα τελευταία χρόνια η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ ακολούθησε μια πολιτική που εσκεμμένα κρατούσε χαμηλά τα επιτόκια (ήταν ακόμη και αρνητικά κάποια στιγμή, αν λάβουμε υπ’ όψιν το επίπεδο του πληθωρισμού). Αυτό, από μια ορθόδοξη καπιταλιστική σκοπιά, ήταν ανεύθυνο από μέρους τους. Δημιούργησε την φούσκα των ακινήτων και αυτό έβαλε την βάση για την υπάρχουσα κρίση. Αλλά για όσο διάστημα υπήρχαν τεράστια ποσοστά κερδών και οι επενδυτές ήταν χαρούμενοι, κανείς δεν ενδιαφερόταν. Σχεδόν όλοι συμμετείχαν με χαρά σε αυτό το πανηγύρι δημιουργίας χρημάτων. Οι πιο ξακουστοί τραπεζίτες και οι πιο γνωστοί οικονομολόγοι ενώθηκαν κάτω από το σλόγκαν «Πιες, φάε και να είσαι χαρούμενος, γιατί αύριο πεθαίνεις».

Ο λόγος για τον οποίο τώρα διαμαρτύρονται ότι δεν έχουν αρκετά κεφάλαια είναι γιατί ένα μεγάλο μερίδιο των εταιρικών περιουσιακών στοιχείων τους είναι πλαστό - το αποτέλεσμα μιας πρωτοφανούς απάτης στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Όσο διαρκούσε η άνθιση, κανείς δεν νοιαζόταν. Αλλά τώρα που όλο αυτό τελείωσε, όλα αυτά τα περιουσιακά στοιχεία περνούν από εξονυχιστικό έλεγχο. Οι τραπεζίτες που προηγουμένως ήταν έτοιμες να αγοράσουν μεγάλα ποσά χρεών ο ένας από τον άλλο, δεν έχουν την διάθεση να το κάνουν πλέον. Η δυσπιστία και η καχυποψία έχουν γενικευτεί. Η παλιά αισιοδοξία έχει αντικατασταθεί από μια μίζερη στάση απέναντι στο δανεισμό. Ολόκληρο το τραπεζικό σύστημα, από το οποίο εξαρτάται η κυκλοφορία του χρήματος, βυθίζεται σε ένα τέλμα.

Έτσι πολλά τραπεζικά ιδρύματα δεν θα έχουν επάρκεια κεφαλαίου για να προσφέρουν νέες πιστώσεις στην οικονομία. Ο Μαρξ περίγραψε αυτό το σημείο του οικονομικού κύκλου πολύ παλιότερα :

«Είναι εμφανές ότι υπάρχει ένα έλλειμμα στα μέσα πληρωμής κατά την διάρκεια της κρίσης. Η μετατρεψιμότητα των συναλλαγμάτων αντικαθιστά την μεταμόρφωση των ίδιων των αγαθών, και ακόμα περισσότερο, είναι σε τέτοιους καιρούς που ένα μερίδιο των εταιρειών λειτουργεί καθαρά και μόνο με πιστώσεις. Η αδαής και κακοφτιαγμένη τραπεζική νομοθεσία, όπως αυτή του 1844 -45 , μπορεί να εντείνει αυτή την οικονομική κρίση. Αλλά κανενός είδους τραπεζικής νομοθεσία δεν μπορεί να απαλείψει την κρίση.»

«Σε ένα σύστημα παραγωγής, όπου ολόκληρη η συνέχεια της διαδικασίας αναπαραγωγής λειτουργεί βάσει πιστώσεων, μια κρίση πρέπει να συμβεί προφανώς - μια τρομακτική βιασύνη για μέσα πληρωμής - όπου οι πιστώσεις ξαφνικά σταματούν και μόνο οι πληρωμές τοις μετρητοίς  έχουν αξία. Με μια πρώτη ματιά, εδώ όλη η κρίση φαίνεται να είναι μονάχα μια κρίση χρήματος και πιστώσεων. Αλλά η πλειοψηφία αυτών των λογαριασμών αντιπροσωπεύει πραγματικές αγορές και πωλήσεις, που η επέκταση τους πέραν των πραγματικών αναγκών της κοινωνίας ,είναι τελικά η βάση όλης της κρίσης. Την ίδια στιγμή, μια τεράστια ποσότητα αυτών των συναλλαγών αντιπροσωπεύουν καθαρές απάτες, που τώρα έρχονται στο φως της μέρας και καταρρέουν – επιπλέον , αυτές αποτελούν ανεπιτυχή κερδοσκοπία με το κεφάλαιο άλλων ατόμων – κεφαλαιουχικά αγαθά που έχουν υποτιμηθεί ή είναι δύσκολο να πουληθούν ή επιστροφές που δεν μπορούν να εκποιηθούν ξανά. Ολόκληρο το τεχνητό σύστημα εξαναγκασμένης επέκτασης της αναπαραγωγικής διαδικασίας δεν μπορεί, φυσικά, να θεραπευτεί με το να υπάρχει μια τράπεζα , σαν την τράπεζα της Αγγλίας , που να δώσει σε όλους τους καταχραστές το επαρκές κεφάλαιο, έστω και στα χαρτιά και να αγοράσει όλα τα υποτιμημένα αγαθά στις προηγούμενες τιμές τους. Συμπωματικά, όλα εδώ δείχνουν διαστρεβλωμένα , αφού σε αυτό το χάρτινο κόσμο, η πραγματική αξία και η πραγματική της βάση δεν εμφανίζονται πουθενά , αλλά μόνο ράβδοι χρυσού, μεταλλικά νομίσματα ,σημειώσεις και συναλλαγματικές, ασφάλειες. Ιδιαίτερα στα κέντρα όπου ολόκληρη η χρηματική δραστηριότητα της χώρας είναι συγκεντρωμένη, όπως το Λονδίνο,εκεί τέτοιες παραμορφώσεις γίνονται εμφανείς - ολόκληρη η διαδικασία γίνεται αδιανόητη- αυτό συμβαίνει λιγότερο στα κέντρα παραγωγής». (Κεφάλαιο, Τόμος 3, «Χρηματικό Κεφάλαιο και Αληθινό Κεφάλαιο», κεφάλαιο 30, σελ 478- 9)

Οι καπιταλιστές πρέπει τώρα να αποτραβήξουν όλο αυτό το πλαστό κεφάλαιο έξω από το σύστημα. Όπως ένας άνθρωπος που το σώμα του έχει δηλητηριαστεί ή κάποιος ναρκομανής που παλεύει ενάντια στα συμπτώματα του εθισμού του, πρέπει να βγάλουν το δηλητήριο από τον οργανισμό ή να χαθούν. Αλλά αυτό είναι μια επώδυνη διαδικασία και δημιουργεί νέους κινδύνους για τον οργανισμό. Καθώς το σύστημα συρρικνώνεται και το χρήμα λιγοστεύει, οι καπιταλιστές απαιτούν να πληρωθούν τα χρέη τους. Αυτοί που δεν μπορούν να πληρώσουν θα χρεοκοπήσουν. Σαν αποτέλεσμα, η ανεργία αυξάνεται και αυτό με τη σειρά του οδηγεί στην μείωση της ζήτησης, προκαλώντας νέες χρεοκοπίες και νέα χρέη που δεν μπορούν να αποπληρωθούν. Κατ’ αυτό τον τρόπο , όλοι οι παράγοντες που ωθούσαν την οικονομία προς τα πάνω την τελευταία περίοδο, τώρα στρέφονται στο αντίθετο τους.

Η χρεοκοπία της αστικής πολιτικής οικονομίας

Οι οικονομολόγοι γαντζώθηκαν επίμονα πάνω στην παλιά ψευδαίσθηση, ότι μια παγκόσμιας έκτασης ύφεση είναι αδύνατον να συμβεί, ότι έχουν πάρει μαθήματα από το παρελθόν (όπως ο μέθυσος παίρνει το μάθημα του μετά από κάθε κραιπάλη). Υποστήριξαν ότι η οικονομική κρίση θα περιοριζόταν στις ΗΠΑ, ότι η Αμερικάνικη οικονομία με κάποιο τρόπο θα αποσυνδεόταν από τον υπόλοιπο κόσμο (παρ’ όλο που αυτό αντιφάσκει με όλα όσα είχαν πει για την παγκοσμιοποίηση), ότι η Ευρώπη και η Κίνα θα γίνονταν οι νέες κινητήριες δυνάμεις της παγκόσμιας οικονομίας κ.ο.κ. Πόσο κούφια ακούγονται όλα αυτά τα επιχειρήματα σήμερα! Οι τιμές των ακινήτων πέφτουν παγκόσμια. Η παγκόσμια οικονομία επιβραδύνεται. Οι Ευρωπαϊκές οικονομίες και επίσημα πλέον επιβραδύνονται και με το αναπόφευκτο των περαιτέρω τραπεζικών χρεοκοπιών και της έλλειψης διαθέσιμων κεφαλαίων και πίστωσης, αυτή η διαδικασία θα συνεχιστεί. Είναι αλήθεια ότι έως τώρα οι χώρες με «αναδυόμενες» αγορές, έχουν συνεχίσει να αναπτύσσονται, όμως είναι αδιανόητο ότι μπορούν να παραμείνουν αλώβητες από τη γενικευμένη κρίση, καθώς η ρευστότητα κεφαλαίων «στεγνώνει» και οι δείκτες τιμών υποχωρούν. Βέβαια αυτή η διαδικασία θα πάρει χρόνο και θα είναι ακανόνιστη. Κάποιες χώρες θα μπουν στην κρίση νωρίτερα και άλλες αργότερα, όμως στο τέλος όλες θα συρθούν μέσα σε αυτήν.

Είναι αδιάφορο σε ποια χώρα θα ξεκινήσει η κρίση. Το βασικό ζήτημα είναι ότι στις σύγχρονες συνθήκες θα περάσει αναπόφευκτα από χώρα σε χώρα και από ήπειρο σε ήπειρο. Σε αυτή την περίπτωση ξεκίνησε στις ΗΠΑ, που είναι η χώρα που τράβηξε την κερδοσκοπική μανία στα άκρα. Όμως αμέσως μετά και αντίθετα σε όλα τα προγνωστικά των οικονομολόγων, εξαπλώθηκε στην Ιρλανδία, την Ισπανία, τα Βρετανία και όλη την Ευρώπη. Οι επιπτώσεις της θα φτάσουν στη Λατινική Αμερική, την Ασία και την Αφρική. Η μια χώρα μετά την άλλη θα πέσουν σαν ντόμινο. Η Κίνα δε θα γλιτώσει, αν και προς το παρόν αναπτύσσεται. Σε μια κρίση, οι καπιταλιστές αναγκάζονται να καταφύγουν σε εξαιρετικά μέτρα για να διαφυλάξουν τη μερίδα τους από μια όλο και μικρότερη αγορά. Καταφεύγουν σε εκπτώσεις, dumping και άλλες μεθόδους για να υποσκάψουν τους ανταγωνιστές τους. Με αυτές τις μεθόδους, επιδεινώνουν την κρίση δημιουργώντας έναν αποπληθωριστικό καθοδικό στρόβιλο. Ο κόσμος καθυστερεί τις αγορές του, προσδοκώντας χαμηλότερες τιμές και έτσι οι τιμές ωθούνται ακόμη πιο χαμηλά.

Βλέπουμε αυτό το φαινόμενο πιο καθαρά στην αγορά κατοικίας. Η νόσος εξαπλώνεται σαν ανεξέλεγκτη επιδημία από τη μία χώρα στην άλλη. Θα γίνει ξεκάθαρο ότι κάθε χώρα έχει υπέρ-εξάγει (αυτό σημαίνει υπέρ-παράγει) και επίσης έχει υπέρ εισάγει (υπερβολικά εμπορευτεί). (Βλ. «Το Κεφάλαιο», 3^ος τόμος, σελ 481) Θα γίνει ξεκάθαρο ότι κάθε μία από αυτές έχει «παρατραβήξει» την πίστωση και έχει υποθάλψει τις φλόγες του πληθωρισμού και της κερδοσκοπίας, οι οποίες τώρα πρέπει να σβηστούν, όποιο κι αν είναι το κόστος. Πρέπει να πούμε ότι δεν είναι ζήτημα αυτής ή της άλλης χώρας, αυτής της τράπεζας ή του συγκεκριμένου κερδοσκόπου ή του άλλου, αλλά του ίδιου του συστήματος. Είναι αλήθεια ότι καμία ύφεση δεν κρατάει για πάντα. Μακροπρόθεσμα έρχεται μια νέα ισορροπία, οι τιμές σταθεροποιούνται, η κερδοφορία ανακάμπτει και ένας νέος κύκλος ξεκινάει. Αυτό όμως δε φαίνεται πουθενά στον ορίζοντα προς το παρόν. Η ύφεση δεν έχει τελειώσει. Μόλις τώρα ξεκίνησε. Κανείς δεν ξέρει πόσο θα διαρκέσει. Και ούτως ή άλλως, όπως το έθεσε κάποτε ο Κέυνς: «Μακροπρόθεσμα όλοι είμαστε νεκροί».

Είναι εύκολο να είσαι σοφός μετά τα γεγονότα. Οι αστοί οικονομολόγοι είναι άψογοι στο να προβλέπουν πράγματα όταν αυτά έχουν ήδη προκύψει. Από αυτή την σκοπιά μοιάζουν με τους συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης, που με αλάνθαστη ακρίβεια προέβλεπαν ιστορικά γεγονότα που είχαν συντελεστεί αρκετούς αιώνες νωρίτερα. Ο λαός της Γαλιλαίας, σαν τους μάρτυρες του Ιεχωβά, εντυπωσιάζονταν απίστευτα από αυτό, θεωρώντας το σαν απόδειξη της «Θείας Έμπνευσης» της Βίβλου. Άλλοι, με περισσότερο σκεπτικιστικές και επιστημονικές πεποιθήσεις χαιρετίζουν τέτοιες «προβλέψεις» με δυνατά χαχανητά. Οι ίδιοι άνθρωποι που κορόιδευαν τους Μαρξιστές και μας διαβεβαίωναν ότι δεν θα υπάρξουν κρίσεις, τώρα οδύρονται. Μας πληροφορούν ότι είμαστε μέσα στη μεγαλύτερη κρίση από τη δεκαετία του ’30 και ελπίζουν ότι κανένας δεν θα προσέξει την εκθαμβωτική αντίθεση ανάμεσα σε αυτά που λένε τώρα και σε αυτά που έλεγαν μόλις χθες. Η απλή αλήθεια είναι αυτή: ότι τα προηγούμενα είκοσι ή τριάντα χρόνια, οι αστοί οικονομολόγοι δεν κατάλαβαν τίποτα, δεν προέβλεπαν τίποτα. Στάθηκαν ανίκανοι να προβλέψουν ακόμα και ανθίσεις ή υφέσεις. Ξόδεψαν δεκαετίες προσπαθώντας να μας πείσουν ότι ο οικονομικός κύκλος έχει καταργηθεί, ότι η μαζική ανεργία ανήκει στο παρελθόν, ότι το τέρας του πληθωρισμού έχει δαμαστεί, κ.ο.κ. Όλοι οι ρεφορμιστές πολιτικοί αποδέχτηκαν με φυσικότητα αυτές τις ανοησίες σαν καλή επινόηση. Στη Βρετανία, ο Γκόρντον Μπράουν κάγχαζε: «ο κύκλος της άνθισης και της κρίσης έχει καταργηθεί».Τώρα έχει απομείνει να ξύνεται καθώς η Βρετανική οικονομία κατρακυλάει στην ύφεση. Όλα αυτά δείχνουν ότι οι οικονομικές αναλύσεις των αστών δεν κάνουν για τίποτα άλλο, εκτός από το να δικαιολογούν ένα εκφυλισμένο και χρεοκοπημένο σύστημα.

Τι είχαμε προβλέψει

Ας συγκρίνουμε τις προοπτικές των μαρξιστών με αυτές των αστών. Σε αντίθεση με τους αστούς οικονομολόγους που είναι αφοσιωμένοι στο θανατηφόρο λάθος να πιστεύουν την ίδια τους την προπαγάνδα, οι μαρξιστές εξηγούν την πραγματική κατάσταση. Σε ένα κείμενο με τίτλο «Στην κόψη του ξυραφιού : Προοπτικές για την παγκόσμια οικονομία» γραμμένο το 1999, γράφαμε τα ακόλουθα : «Στο παρελθόν είχε ειπωθεί ότι ο ρόλος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ ήταν να απομακρύνει το «μπολ με το παντς» όταν το πάρτυ ξέφευγε από τον έλεγχο. Αλλά αυτό δεν ισχύει πλέον. Ενώ δημόσια υποτίθεται ότι υπηρετούν την οικονομική λιτότητα και εντιμότητα, ο Άλαν Γκρίνσπαν είναι έτοιμος να ανεχθεί την δημιουργία του μεγαλύτερου οργίου τραπεζικής κερδοσκοπίας στην Ιστορία, παρότι πρέπει να συνειδητοποιεί τους κινδύνους. Είναι σαν τον αυτοκράτορα Νέρωνα που απολάμβανε καθώς έβλεπε τη Ρώμη να καίγεται. Στην πραγματικότητα, ανεβάζοντας τα επιτόκια μόνο κατά ένα τέταρτο της εκατοστιαίας μονάδας, ρίχνει λάδι στη φωτιά. Έτσι το παλιό ρητό γίνεται αληθινό : Μωραίνει κύριος ων βούλεται απολέσει».

Στο ίδιο κείμενο διαβάζουμε :

«Τα θεμελιώδη εμπόδια στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στη σύγχρονη εποχή είναι η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και το εθνικό κράτος. Παρόλα αυτά, ο καπιταλισμός μπορεί μόνο μερικώς να υπερπηδήσει αυτά τα εμπόδια μέσα από μια σειρά μέσων, όπως είναι η ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου και ο δανεισμός.  Ο Μαρξ εξήγησε εδώ και καιρό, το ρόλο του δανεισμού στο καπιταλιστικό σύστημα. Είναι ένα μέσο για να επεκταθεί η αγορά έξω από τα φυσικά της όρια. Με τον ίδιο τρόπο η επέκταση του παγκόσμιου εμπορίου μπορεί να δώσει μια διέξοδο για κάποιο διάστημα, αλλά μόνο με το κόστος της ετοιμασίας μιας ακόμα πιο μεγάλης καταστροφικής κρίσης στο μέλλον. «Η καπιταλιστική παραγωγή είναι διαρκώς απασχολημένη με την προσπάθεια να υπερβεί αυτά τα ανυπέρβλητα εμπόδια, αλλά μπορεί να τα υπερβεί μόνο με μέσα που ξανά τοποθετούν τα ίδια εμπόδια με ένα ακόμα μεγαλύτερο μέγεθος. Το αληθινό εμπόδιο της καπιταλιστικής παραγωγής είναι το ίδιο το κεφάλαιο. (Marx, Capital, vol. 3, 15; 2-3.)

«Η ανακύκληση της καπιταλιστικής παραγωγής εξαρτάται εκτός των άλλων από το δανεισμό. Η οικονομική ευρωστία του ενός κρίκου εξαρτάται από την οικονομική ευρωστία του άλλου. Η αλυσίδα μπορεί να σπάσει σε μια ολόκληρη σειρά κρίκων. Αργά ή γρήγορα τα δάνεια πρέπει να αποπληρωθούν σε μετρητά. Αυτό το γεγονός είναι τόσο συχνά λησμονημένο από αυτούς που χρεώνονται κατά τη διάρκεια μιας καπιταλιστικής άνθισης. Στην πρώτη φάση της καπιταλιστικής επέκτασης, ο δανεισμός δρα σαν κινητήρια δύναμη στην παραγωγή : «η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων επεκτείνει τον δανεισμό και ο δανεισμός οδηγεί σε μια επέκταση των βιομηχανικών και εμπορικών επιχειρήσεων» (Marx, Capital, vol. 3, p. 470.)

«Αυτό παρόλα αυτά, είναι η μια όψη του νομίσματος. Η γρήγορη επέκταση του δανεισμού και των χρεών, πιέζει την αγορά πέρα από τα φυσικά της όρια, αλλά σε ένα ορισμένο σημείο αυτό πρέπει να γυρίσει στο αντίθετό του. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης η πίστη εμφανίζεται σα να είναι αστείρευτη, όπως το Κέρας της Αμαλθείας στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Αλλά όσο συχνότερα η κρίση εμφανίζεται η αυταπάτη συντρίβεται. Οι επιστροφές είναι καθυστερημένες, τα εμπορεύματα είναι απούλητα στις κορεσμένες αγορές και οι τιμές πέφτουν. Η ανάπτυξη της παγκόσμιας αγοράς δεν μπορεί να αλλάξει τις θεμελιώδεις αντιφάσεις, αλλά τους δίνει ένα τεράστιο πεδίο για να εκδηλωθούν. Η συσσώρευση των χρεών σε τελική ανάλυση κάνει την κρίση ακόμα βαθύτερη και πιο μακρά από ότι θα μπορούσε να είναι. Η πρόσφατη ιστορία της Ιαπωνίας το επιβεβαιώνει αυτό. Μετά από μια δεκαετή ανάπτυξη που χαρακτηρίστηκε από άνοδο των μετοχών και των ακινήτων, η φούσκα τελικά έσκασε από μια οξεία αύξηση του επιπέδου των επιτοκίων. Η κατάσταση ήταν πολύ παρόμοια με αυτή των ΗΠΑ στην παρούσα φάση. Στις 25 του Δεκέμβρη, του 1989 η Τράπεζα της Ιαπωνίας ανέβασε τα επιτόκια, προκαλώντας την απότομη πτώση στο Χρηματιστήριο, αλλά από την ώρα που η τιμή της γης ακόμα συνέχιζε να αυξάνει, μια νέα άνοδος των επιτοκίων ήταν αναγκαία. Τελικά τα επίπεδα των επιτοκίων ανέβηκαν κατά 6% και από το τέλος του χρόνου οι τιμές των μετοχών έπεσαν απότομα κατά 40%. Έπειτα η Τράπεζα της Ιαπωνίας κράτησε τα επιτόκια ψηλά. Σε εκείνη τη στιγμή η Τράπεζα της Ιαπωνίας ήταν  συνετή διαχειρίστρια της οικονομίας σύμφωνα με τους οικονομικούς αναλυτές. Αλλά το αποτέλεσμα ήταν η επιμήκυνση της ύφεσης για δεκαετίες.»

«Με την παγκοσμιοποίηση και την κατάργηση των περιορισμών στο δανεισμό και στις μετακινήσεις κεφαλαίων, το πεδίο για επέκταση ποτέ δεν ήταν μεγαλύτερο, αλλά ποτέ δεν ήταν μεγαλύτερη επίσης και η δυνατότητα για ένα διεθνές κραχ.  Μολαταύτα, το θέμα δεν είναι ότι η κρίση προκαλείται από το πλασματικό κεφάλαιο, τις χρηματιστηριακές απάτες και την υπέρμετρη χρήση του δανεισμού. Ο Μαρξ εξήγησε αυτό το ζήτημα στον τρίτο τόμο του Κεφαλαίου:

«Ας αφήσουμε αυτές τις συναλλαγές και τις κερδοσκοπίες τις οποίες το τραπεζικό σύστημα ευνοεί. Τότε η κρίση μπορεί μόνο να εξηγηθεί σαν αποτέλεσμα μιας δυσαναλογίας της παραγωγής ανάμεσα στην κατανάλωση των καπιταλιστών και την συσσώρευσή τους.   Αλλά όπως τα πράγματα δείχνουν, η αναπλήρωση του επενδυμένου στην παραγωγή κεφαλαίου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την καταναλωτική δύναμη των μη παραγωγικών τάξεων. Αλλά η καταναλωτική δυνατότητα των εργατών είναι περιορισμένη μερικώς εξαιτίας των νόμων των μισθών και μερικώς από το γεγονός ότι έχουν χρησιμοποιηθεί μόνο όσο μπορούν να είναι κερδοφόρα εκμεταλλευόμενοι από την αστική τάξη. Η τελική αιτία για όλες τις πραγματικές κρίσεις πάντα παραμένει η φτώχεια και η περιορισμένη κατανάλωση των μαζών, όπως αντιτίθεται στην κίνηση της καπιταλιστικής παραγωγής να αναπτύξει της παραγωγικές δυνάμεις και μόνο η απόλυτη καταναλωτική δύναμη της κοινωνίας θέτει τα όριά τους» (Marx, Capital, vol. 3, p. 472.)

«Η επέκταση του παγκόσμιου εμπορίου και το άνοιγμα νέων αγορών στην Ασία επίσης προκαλεί μια πρόσκαιρη ώθηση, αλλά μόνο με το κόστος της πρόκλησης μιας ακόμα βαθύτερης κατάρρευσης. Αυτό είναι το είδος των εξελίξεων που θα έρθουν».

Αυτές οι γραμμές είχαν γραφτεί σχεδόν πριν από μια δεκαετία, όταν η μεγάλη πλειοψηφία των αστών οικονομολόγων ακόμα αρνούνταν την πιθανότητα μιας παγκόσμιας ύφεσης. Δικαιούμαστε να ρωτήσουμε : ποιος κατάλαβε τη εξελικτική διαδικασία της παγκόσμιας οικονομίας καλύτερα και ποιος έκανε σωστές προβλέψεις – οι αστοί οικονομολόγοι ή οι μαρξιστές;

Μπορεί η Κίνα να σώσει τον κόσμο;

Η παλιά παροιμία λέει ότι ο πνιγμένος απ’ τα μαλλιά του πιάνεται. Οι αστοί και οι απολογητές τους, θορυβημένοι από το βάθος της κρίσης ψάχνουν «για μαλλιά», ώστε να σωθούν. Μέχρι πρόσφατα οι ελπίδες τους είχαν στραφεί στην Ασία και ιδιαίτερα στην Κίνα. Αλλά η οικονομία της Κίνας είναι τώρα σταθερά συνδεδεμένη με την παγκόσμια αγορά και αντανακλά την ρευστότητά της. Ένα πρόσφατο άρθρο του  Geoff  Dyer στους «Financial Times» φέρει τον διδακτικό τίτλο «Το βάρος του Πεκίνου : Μια επιβραδύνουσα Κίνα προκαλεί αρρώστια για την παγκόσμια οικονομία».

Παρά την πτωτική τάση των ΗΠΑ, οι εξαγωγές έχουν συνεχίσει να αναπτύσσονται ισχυρά, επεκτεινόμενες 22% τους πρώτους 8 μήνες του 2008. Μέρος της εξήγησης γι’ αυτό είναι ότι οι Κινέζικες εταιρείες έχουν συνεχίσει να βρίσκουν νέες αγορές για τα προϊόντα τους σε άλλες αναπτυσσόμενες οικονομίες. Αλλά αυτό μόνο αναβάλει το αναπόφευκτο. Μετά την κρίση στη Wall Street και την στασιμότητα στην Ευρώπη και την Ιαπωνία, οι επενδυτές έχουν αρχίσει να αναρωτιούνται αν η Κίνα θα μπει στην κρίση. Μετά από 5 χρόνια υψηλής ανάπτυξης η Κινέζικη οικονομία είναι καθαρά σε επιβράδυνση. Μια ανάπτυξη λιγότερη από 8% μπορεί να έχει μεγάλες συνέπειες για την Κίνα και για την παγκόσμια οικονομία. Οι οικονομολόγοι είναι επίσης ανήσυχοι για τον τραπεζικό τομέα στην Κίνα.

Υπάρχουν συμπτώματα προβλημάτων στις εξαγωγές. Η βιομηχανία ενδυμάτων στην Γκουαντόγκ δοκιμάζει μεγάλη πίεση. Σύμφωνα με επαρχιακές στατιστικές το Γενάρη έως τον Ιούλιο αυτού του έτους η εξαγωγή ενδυμάτων έπεσε 31% συγκριτικά με την αντίστοιχη περσινή περίοδο.

Οι εξαγωγές πλαστικών αγαθών, παιχνιδιών και φωτιστικών επίσης έχουν αρχίσει να πέφτουν. Αυτό έχει συνδυαστεί με την αδύναμη ζήτηση στις ΗΠΑ, όπου οι λιανικές πωλήσεις έπεσαν τον Ιούλιο και ξανά τον Αύγουστο. Η εξαγωγική επίδοση της Γκουανντογκ επιβραδύνθηκε σε αύξηση 6,3% τους 7 πρώτους μήνες αυτού του χρόνου. Αυτό δεν μπορεί να είναι σύμπτωση.

Το σκληρό ευρώ και μια αύξηση 27% για εξαγωγές από την Γκουαντόγκ στην Ευρώπη έχουν αποζημιώσει για το αδύνατο δολάριο και για την συστελλόμενη αγορά των ΗΠΑ. Αλλά υπάρχουν ενδείξεις αυξανόμενες για μια σύσπαση στην Ευρώπη, η οποία είναι επίσης μια από τις μεγαλύτερες  οικονομίες στις οποίες εξάγονται κινέζικα προϊόντα. Αυτό τελικά αρχίζει να επηρεάζει τις Κινέζικες εξαγωγές. «Αυτό μπορεί να είναι η ηρεμία πριν από την καταιγίδα» είπε ο Στέφεν Γκριν, ένας οικονομολόγος στο Standard Chartered στη Σαγκάη.

Υπάρχουν ακόμα μεγαλύτερες ανησυχίες για την αγορά ακινήτων, η οποία ήταν ένα από τα βασικά πεδία επενδύσεων κατά την πορεία ανάπτυξης της κινέζικης οικονομίας τα προηγούμενα χρόνια.

Οι πωλήσεις έχουν σημειώσει πτώση των Αύγουστο και οι σχετικοί τομείς της παραγωγής ατσαλιού, τσιμέντου και κλιματιστικών έχουν περιέλθει σε στασιμότητα ή συρρικνώθηκαν σε αυτό το μήνα – ένα ακόμα σημάδι αδύνατης οικονομικής δραστηριότητας.  Αναλυτές λένε ότι οι εγκρίσεις υποθηκών έχουν μειωθεί έντονα τους τελευταίους μήνες. «Πιστεύουμε ότι η πιθανότητα μιας κατάρρευσης του τομέα των ακινήτων στην Κίνα είναι μεγάλη» είπε ο Τζέρυ Λου αναλυτής της «Morgan Stanley» στη Σαγκάη.

Αν η αγορά ακινήτων πέσει αισθητά κατά την επόμενη χρονιά, αυτό θα έχει σοβαρές συνέπειες για τον τραπεζικό τομέα. Αν η ανάπτυξη στον τομέα των δομικών υλικών πέσει κάτω από το 8% του περασμένου χρόνου, αυτό μπορεί να προκαλέσει ακόμα οξύτερη πτώση στις τιμές των σπιτιών, συνοδευόμενη από μια κατάρρευση στις επενδύσεις στον ιδιωτικό τομέα.  Οι κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες μπορεί να είναι ανυπολόγιστες.

Υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια σε άλλα μέρη της οικονομίας. Το κραχ στη χρηματοπιστωτική αγορά είχε αρνητική επίδραση στην καταναλωτική εμπιστοσύνη. Το επίπεδο της αύξησης στις αποταμιεύσεις έχει μειωθεί αισθητά αυτό το χρόνο. Οι πωλήσεις αυτοκινήτων έχουν πέσει τον προηγούμενο μήνα κατά 6% και τα αεροπορικά ταξίδια έπεσαν αισθητά αυτό το καλοκαίρι.  Η Gome, η μεγαλύτερη αλυσίδα πωλήσεων ηλεκτρονικών ειδών, ανακοίνωσε ότι οι πωλήσεις της ανά τετραγωνικό μέτρο στα μαγαζιά έπεσε κατά 3% το δεύτερο τρίμηνο του έτους.

Η κυβέρνηση έχει περικόψει το επίπεδο των επιτοκίων, κάτι που δείχνει πως φοβάται την κρίση. Παρόλα αυτά, το πεδίο της για μανούβρες με τη νομισματική πολιτική είναι περιορισμένο από το φόβο για την ώθηση στον πληθωρισμό. Αυτός έφθασε 8.7 % τον Φεβρουάριο πριν πέσει στο 4.9 % τον Αύγουστο. Ο Ζιου Τσιάοτσουαν επικεφαλής της κεντρικής Τράπεζας είπε αυτό το μήνα : «Ο πληθωρισμός έχει πράγματι επιβραδυνθεί κατά τους τελευταίους μήνες, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ότι εφησυχάζουμε, επειδή το επίπεδό του ίσως ξανανέβει».

Μια ύφεση στην Κίνα ή ακόμα και μια σημαντική επιβράδυνση στην ανάπτυξη μπορεί να έχει σοβαρή επίδραση στην παγκόσμια αγορά, ξεκινώντας από τις χώρες παραγωγής βασικών καταναλωτικών αγαθών και πρώτων υλών στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη Λατινική Αμερική. Οι τιμές του χαλκού για παράδειγμα έχουν πέσει 23% τους 2 περασμένους μήνες, μερικώς εξαιτίας τον φόβων για την πορεία της Κινέζικης κατανάλωσης του μετάλλου, η οποία έπεσε περισσότερο από το μισό αυτό το έτος.

Για τους αεριτζήδες και τους κερδοσκόπους

Υπάρχει ένα κλίμα αναπτυσσόμενου θυμού και εχθρότητας προς την «αγορά», με άλλα λόγια απέναντι στον καπιταλισμό. Αντιδρώντας σε αυτό το κλίμα αστοί πολιτικοί όπως ο Άλεκ Σάλμοντ του Σκωτσέζικου Εθνικού Κόμματος, προσπαθούν να εκτρέψουν την οργή του λαού μακριά από τον καπιταλισμό και να τον στρέψουν ειδικά προς ένα συγκεκριμένο τμήμα των καπιταλιστών, «τους αεριτζήδες και τους κερδοσκόπους».

Ξαφνικά έχει γίνει της μόδας μεταξύ των πολιτικών να καταγγείλουν αυτές τις μυστηριώδεις προσωπικότητες που έχουν θεσπίσει θεσμούς όπως η Τράπεζα της Σκωτίας. Αυτή η αξιοσέβαστη κυρία υπάρχει εδώ και τριακόσια χρόνια και επέζησε των Ναπολεόντιων πολέμων, του μεγάλου κραχ της Wall Street και του πρώτου και δευτέρου παγκόσμιου πολέμου για να διαλυθεί τελικά όπως πληροφορούμαστε σήμερα, από μια σκοτεινή συμμορία κερδοσκόπων. Αυτό το είδος «εξήγησης» δεν εξηγεί τίποτα. Πως έγινε και αυτή η μικρή ομάδα σκοτεινών προσωπικοτήτων απέκτησε αυτή την τρομερή δύναμη; Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι; Ποια είναι τα ονόματά τους; Που ζούνε; Κανένας δεν ξέρει. Αλλά είναι πάντα χρήσιμο σε μια κρίση να έχεις κάποιον να κατηγορείς και αν αυτός ο κάποιος συμβαίνει να είναι και τελείως ανώνυμος, τότε ακόμα καλύτερα…

Ξαφνικά αυτοί οι «αεριτζήδες και οι κερδοσκόποι» αρχίζουν να παίζουν τον ίδιο ρόλο στην οικονομία που έπαιξε η Αλ Κάιντα στη διεθνή πολιτική. Στην πραγματικότητα όλοι οι τραπεζίτες και οι καπιταλιστές είναι «αεριτζήδες και κερδοσκόποι». Πρέπει να είναι, γιατί το καπιταλιστικό σύστημα στηρίζεται στην απάτη και στην κερδοσκοπία. Επίσης βασίζεται πάνω στην  απληστία. Το να αρνείσαι την απληστία σημαίνει ότι αρνείσαι την λειτουργία της αγοράς, η οποία βασίζεται στο κίνητρο του κέρδους κι αυτό είναι απληστία. Η απληστία για κέρδη είναι ο κινητήριος μοχλός του καπιταλιστικού συστήματος από τη στιγμή της γέννησής του. Ναι αλλά τώρα έχει γίνει πάρα πολύ άπληστο και άνομο.

Αυτό είναι ότι ο David Walker, ο πρόεδρος και επικεφαλής της εκτελεστικής επιτροπής του Ιδρύματος Peter G. Peterson των ΗΠΑ, είχε να πει: «Υπάρχουν μαθήματα από την κρίση των δανείων υψηλού ρίσκου; Η απάντηση είναι ναι. Οι πρόσφατες δράσεις έγιναν επιβεβλημένες επειδή η κυβέρνηση απέτυχε να εγκαθιδρύσει μια αποτελεσματική δομή ελέγχου στα ενυπόθηκα δάνεια, τα παράγωγα και τα άλλα αντίστοιχα προϊόντα. Η απληστία ήταν αχαλίνωτη. Η Fannie Mae και η Freddie Mac έφυγαν από την γνήσια αποστολή τους και εστίασαν πολύ στα κέρδη και στα προσωπικά οφέλη. Η αχαλίνωτη απρονοησία τους διευκολύνθηκε από πανίσχυρα Λόμπι της Wall Street» (The Financial Times, September 22, 2008)

Αυτό είναι εντελώς αληθινό. Παρότι οι εργάτες πληρώνονται με βάση τα αποτελέσματά τους, τα αφεντικά πληρώνονται με τεράστια ποσά, είτε έχουν, είτε δεν έχουν αποτέλεσμα. Όταν μια μεγάλη εταιρεία πηγαίνει καλά οι εργαζόμενοι μπορεί να παίρνουν λίγα παρά πάνω χρήματα, αλλά τα αφεντικά πληρώνονται με εκατομμύρια επιπλέον.  Όταν η εταιρεία πηγαίνει άσχημα οι εργαζόμενοι πληρώνονται μηδαμινά, ενώ τα αφεντικά συνεχίζουν να ευημερούν. Και όταν η εταιρεία φθάνει στη χρεοκοπία, οι εργαζόμενοι απολύονται με μικρή ή και καθόλου αποζημίωση (ακόμα και χωρίς σύνταξη), ενώ τα αφεντικά που ηγούνται της εταιρείας  συνεχίζουν να περνούν καλά. Αυτά τα γεγονότα είναι πολύ γνωστά. Για πολλά χρόνια οι εργαζόμενοι έχουνε γαλουχηθεί στο άδικο και την ανισότητα. Αλλά από τη στιγμή που η οικονομία ξανά προχωρά και από την ώρα που η αγορά εμφανίζεται να έχει αποτελέσματα για τον καθένα (παρότι πολύ άνισα) και από τη στιγμή που οι πολιτικοί κάθε κόμματος ήταν ομόφωνα υπέρ της αγοράς, αποδέχτηκαν κι αυτοί σαν καλό νόμισμα το επιχείρημα ότι «ότι είναι καλό για τους δημιουργούς του πλούτου είναι καλό και για μένα». 

Η ηλιθιότητα του Μπράουν

Σε αυτή τη μεριά του Ατλαντικού, η διαδικασία που βλέπουμε στις ΗΠΑ αναπαράγεται, αλλά μόνο στη μορφή μιας αδέξιας καρικατούρας. Στο συνέδριο του Εργατικού Κόμματος ο Γκόρντον Μπράουν παραπονέθηκε για την «ανευθυνότητα» του «City» και είπε ότι τα προνόμιά του είναι σε κάποιες περιπτώσεις απαράδεκτα. Ο Άλιστερ Ντάρλινγκ υπουργός οικονομικών επανέλαβε τα σχόλια του πρωθυπουργού. Αλλά οι επιθέσεις τους θύμιζαν άνδρα που χτυπάει ένα ρινόκερο με ένα φτερό ξεσκονίσματος. Συγκρινόμενοι με τα σχόλια των Μακ Κέιν και Ομπάμα για τη Wall Street ήταν ανίσχυροι σαν «ξέπλυμα».

Η παρουσία των Μπράουν και Ντάρλινγκ στο συνέδριο του Εργατικού Κόμματος φανερώνει ότι έχουν ξοδέψει τόσο πολύ χρόνο σκύβοντας της μέση μπροστά στο City του Λονδίνου που δεν είναι πλέον ικανοί να τους κάνουν πλάτες.  Σε μια κατάσταση όπου εκατοντάδες χιλιάδες εργατών ξαφνικά απειλούνται με απώλεια της θέσης εργασίας τους, των σπιτιών και των αποταμιεύσεών τους, ακόμα και οι πιο δουλικοί ρεφορμιστές του είδους των Μπράουν και Ντάρλινγκ μπορούν να καταλάβουν ότι η καταγγελία της κερδοσκοπίας των τραπεζιτών μπορεί να είναι τρομερά δημοφιλής. Είναι απόδειξη της απόλυτης χρεοκοπίας και της ηλιθιότητας αυτών των αυτό-αποκαλούμενων Εργατικών ηγετών, το ότι δεν είναι ούτε καν ικανοί να υιοθετήσουν τις δημαγωγικές επιθέσεις του Μακ Κέην και του Ομπάμα ενάντια στις μεγάλες επιχειρήσεις.

Δεν είναι ούτε τόσο ριζοσπάστες όσο ακόμα και  η Εκκλησία της Αγγλίας, οι δύο πιο σεβάσμιες φιγούρες της οποίας έχουν καταγγείλει τις διεφθαρμένες πρακτικές των χρηματιστών και των τραπεζιτών. Σε ένα άρθρο του με τίτλο «Ο Θεατής», ο Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι Dr. Rowan Williams, επιτέθηκε στις «συναλλαγές χωρίς άλλο σκοπό πέρα από το κέρδος για τους κερδοσκόπους». Όταν αυτές οι εμπορικές συναλλαγές πήγαν άσχημα, προκάλεσαν «πραγματικό τεράστια ζημιά», είπε.

Ο Δρ Williams επέστησε την προσοχή στις εμπορικές συναλλαγές της οικονομικής βιομηχανίας των χρεών, τα οποία είπε «χωρίς υπευθυνότητα… ήταν η κινητήρια δύναμη αστρονομικών κερδών για πολλούς τα τελευταία χρόνια». Είπε ότι η τρέχουσα οικονομική κρίση «φανερώνει μια εξωπραγματική κατάσταση – όπου ο αφάνταστος πλούτος δημιουργούνταν από τα εξίσου αφάνταστα επίπεδα συναλλαγών χωρίς άλλο σκοπό πέρα από το κέρδος για τους κερδοσκόπους». Ο Αρχιεπίσκοπος συνέχισε: «Δεδομένου ότι ο κίνδυνος για τη κοινωνική σταθερότητα συνολικά σε αυτές τις διαδικασίες έχει αποδειχθεί ότι είναι τεράστιος, ο κόσμος των αγορών πρέπει να πάψει να έχει ασυλία από τις αρχές.»

Εδώ έχουμε την ουσία του θέματος. Οι αντιπρόσωποι του καπιταλισμού (συμπεριλαμβανομένων των θρησκευτικών) μπορούν να αισθανθούν το έδαφος που τρέμει κάτω από τα πόδια τους. Φοβούνται τις κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες της κρίσης, που θέτουν έναν τεράστιο κίνδυνο για τη κοινωνική σταθερότητα και κάνουν εκκλήσεις στην κυβέρνηση και τους διαχειριστές τους να κάνουν κάτι προτού να είσαι πάρα πολύ αργά.

Αλλά τι προτείνει ο Δρ Williams; Λέει μόνο ότι απαιτείται μερικές φορές το «να χαλαρώσει ένα οικονομικό καθεστώς» για να ενθαρρύνει την επιχείρηση να δημιουργήσει πλούτο για «να σύρει ολόκληρους τους πληθυσμούς από την ένδεια». Αυτή είναι μια ευγενής φιλοδοξία που είναι εξ ολοκλήρου αδύνατη να πραγματοποιηθεί σε αυτήν την «αμαρτωλή» γη.

Ακόμα πιο επικριτικός ήταν ο συνάδελφός του, ο Δρ Sentamu, Αρχιεπίσκοπος της Νέας Υόρκης. Η Lloyds TSB, μια σημαντική βρετανική τράπεζα, είχε αναγγείλει την προηγούμενη εβδομάδα ότι είχε συμφωνήσει την εξαγορά της HBOS, αφότου έπεσαν κατακόρυφα οι μετοχές της. Από την εξαγορά και μετά, πολλοί σχολιαστές έχουν επικρίνει τους κερδοσκόπους που πώλησαν τις μετοχές κάτω από την τρέχουσα τιμή τους, στοιχηματίζοντας ότι οι τιμές θα έπεφταν ακόμα πιο πολύ πριν να τις αγοράσουν πίσω.

Ο Δρ Sentamu είπε στο ετήσιο γεύμα της Αδελφότητας των Διεθνών Τραπεζιτών: «Βρισκόμαστε σε ένα σύστημα αγοράς που φαίνεται ότι παίρνει τους κανόνες εμπορίου από την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων.» Και συμπλήρωσε : «Σε έναν παριστάμενο όπως εγώ, εκείνοι που έκαναν 190 εκ. λίρες πουλώντας σκόπιμα φθηνότερα τις μετοχές της HBOS, παρά την ισχυρή κεφαλαιακή της βάση και την παρέδωσαν στα χέρια της Lloyds TSB, είναι σαφώς ληστές τραπεζών και λωποδύτες περιουσιών». 

Τέτοιος λόγος από ένα «εκπρόσωπο του Θεού» ήταν ο πιο απροσδόκητος και είχε αναμφίβολα μια κακή επίδραση στην χώνεψη αυτού του γεύματος εργασίας. Οι συγκεντρωμένοι τραπεζίτες δεν ήταν επίσης πολύ ευτυχείς που άκουσαν τα σχόλια του Αρχιεπισκόπου στο σχέδιο του αμερικανικού Υπουργείου Οικονομικών για τη διάθεση 700 δις δολαρίων ώστε να αγοραστεί ένα μεγάλο μέρος του χρέους που κατέχουν οι τράπεζες και οι άλλοι οικονομικοί οργανισμοί.

Ο Αρχιεπίσκοπος προσθέτει: «Μια από τις ειρωνείες για αυτήν την οικονομική κρίση είναι ότι κάνει τη δράση για την φτώχεια να φανεί εντελώς επιτεύξιμη. Θα κόστιζε 5δις δολάρια για να σωθούν έξι εκατομμύρια ζωές παιδιών από τη φτώχεια. Οι παγκόσμιοι ηγέτες μπορούν να βρουν 140 φορές αυτό το ποσό για το τραπεζικό σύστημα σε μια εβδομάδα. Πώς μπορούν να μας πουν ότι η δράση για να σώσουμε τους φτωχότερους ανθρώπους είναι πάρα πολύ ακριβή;»

Καθώς γράφω αυτό το άρθρο, οι παγκόσμιοι ηγέτες συναντιούνται στις ΗΠΑ για να σφραγίσουν την πρόοδο στους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας, ένα σύνολο στόχων για «να μειώσουν την παγκόσμια φτώχεια και να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο μέχρι το 2015». Μπορούμε να εκφράσουμε την εμπιστοσύνη μας στον Κύριο και να ελπίσουμε ότι τα αυστηρά σχόλια του Αρχιεπισκόπου είχαν την επιθυμητή επίδραση, αλλά όλη η εμπειρία μας, μας οδηγεί στο να αμφιβάλουμε ότι αυτό θα συμβεί.

Ακόμη και οι «Financial Times» σημείωσαν: «Ακόμη και στους χρόνους της ανάκαμψης, οι εργαζόμενοι άνθρωποι αντιπαραβάλλουν το μέτριο εισόδημά τους με τα τρομερά κέρδη των τυχοδιωκτών κερδοσκόπων. Ο απλός φθόνος έχει γίνει τώρα δικαιολογημένος θυμός, πρώτα για τη ζημιά που η οικονομική ρευστοποίηση έχει επιβάλει στον αθώο εργαζόμενο και τώρα ενάντια στα βάρη που καλείται ο φορολογούμενος να φορτωθεί κάτω από την απειλή της κρίσης. Οι μεγάλες αμοιβές για τις παχιές γάτες, τα στελέχη των εταιρειών είναι ένα πρόβλημα μόνο για τους μετόχους που τις χρηματοδοτούν. Αλλά η ανταμοιβή της απερισκεψίας τους από τα λεφτά των φορολογουμένων είναι ένα πρόβλημα για όλους μας. Πάρα πολλοί προϊστάμενοι επενδύσεων έχουν πληρωθεί καλά για απόδοση που φάνηκε εντυπωσιακή, αλλά περιείχε τους σπόρους της καταστροφής. Η καταστροφή έχει φθάσει, οι επενδυτές έχουν πεταχτεί έξω, οι φορολογούμενοι είναι οι επόμενοι στη γραμμή και όμως οι διευθυντές κρατούν τα οφέλη που αποκόμισαν στα χρόνια της ανάκαμψης.»

Αλλά για να αποκαταστήσει την ισορροπία, προσθέτει: «Προς τιμή του, ο κ. Brown και ο κ. Darling έχουν εστιάσει όχι στους υψηλούς μισθούς, αλλά στα μπόνους που επιβραβεύουν τους τζογαδόρους.» Το γεγονός ότι εκείνοι που αγοράζουν και πωλούν τις μετοχές είναι όλοι  τζογαδόροι και ότι ο τζόγος στο χρηματιστήριο είναι το εμπόριό τους, αγνοείται διακριτικά. Ο δημοσιογράφος των Financial Times συνεχίζει (και κατορθώνει κάπως να κρατήσει ένα ευθύ πρόσωπο): «Το επόμενο βήμα εναπόκειται τώρα στην Αρχή Οικονομικών Υπηρεσιών(FSA) , τον ρυθμιστή του CITY, αλλά το πρόβλημα είναι ευκολότερο να φωτιστεί από το να λυθεί. Η πρακτικότερη διέξοδος για τη FSA είναι να εξετάσει τις συγκεκριμένες περιπτώσεις σαν μέρος της γενικής αναθεώρησής της σταθερότητας των χρηματιστικών επιχειρήσεων. Είναι αισιόδοξο να αναμένονται πάρα πολλά από μια τέτοια προσπάθεια, αλλά η ρυθμιστική νομοθεσία για το CITΥ θα ήταν απελπισμένα αντιπαραγωγική. Τέτοιοι νόμοι οδηγούν  εύκολα στην απόκρυψη των κινδύνων ή την αποστολή τους στο εξωτερικό.» Οι πολιτικές των Νέων Εργατικών, υπαγορεύονται σαφώς από τα πιο πρόσφατα κύρια άρθρα των «Financial Times».

«Συμπυκνωμένη οικονομία»

Ο Λένιν κάποτε παρατήρησε ότι η πολιτική είναι συμπυκνωμένη οικονομία. Η οικονομική κρίση που θερίζει τον κόσμο έχει πολύ σοβαρά αποτελέσματα στην ψυχολογία όλων των τάξεων, αρχίζοντας με τους ίδιους τους καπιταλιστές. Κατά την περίοδο που ο καπιταλισμός αναπτύσσονταν, οι πιέσεις των αστικών ιδεών στην εργατική τάξη και τις οργανώσεις της εντάθηκαν. Στη Μεγάλη Βρετανία δεν έχει υπάρξει μια σοβαρή οικονομική ύφεση για περισσότερες από δύο δεκαετίες. Έτσι τα επιχειρήματα των αστών πολιτικών και οικονομολόγων  για τις θαυμαστές ιδιότητες της «ελεύθερης αγοράς» βρήκαν μια ηχώ ακόμη και στην εργατική τάξη, αλλά ιδιαίτερα στην ηγεσία της.

Αυτά ήταν η υλική βάση για το συνολικό εκφυλισμό της σοσιαλδημοκρατίας και των «Κομμουνιστικών» Κόμματων στην Ευρώπη και των ηγετών των συνδικάτων παντού. Στη Μεγάλη Βρετανία, που ήταν στην πρωτοπορία της καπιταλιστικής αντεπανάστασης τις προηγούμενες τρεις δεκαετίες, εκεί ήταν το χώμα στο οποίο γεννήθηκε ο «Νεοεργατισμός» (σημείωση μεταφραστή: από την έκφραση Νέο Εργατικό Κόμμα του Μπλερ) με ηγέτη των Τόνι Μπλερ.

Για τα ενεργά στελέχη του εργατικού κινήματος, αυτή η περίοδος ήταν ένας εφιάλτης που εμφανίστηκε σα να μην έχει κανένα τελειωμό. Φάνηκε να μην υπάρχει κανένα όριο στον εκφυλισμό των ηγετών των μαζικών οργανώσεων, καμία χυδαία πράξη που να ήταν ανίκανοι να κάνουν για να ευχαριστήσουν την άρχουσα τάξη και φυσικά, την «αγορά».

Η απελπισία των ενεργών αγωνιστών οδήγησε στην απάθεια και την αποχώρηση από τις μαζικές παραδοσιακές οργανώσεις, οι οποίες γέμισαν με μικροαστούς καριερίστες που αναζητούσαν θέσεις εργασίας και γενικά προσοδοφόρες θέσεις. Αυτό στη συνέχεια οδήγησε σε μια περαιτέρω στροφή στα δεξιά, η οποία εμβάθυνε την απογοήτευση των εργαζομένων. Αυτό ήταν ένας φαύλος κύκλος που έχει διαρκέσει μέχρι τώρα. Αλλά τώρα πια τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν γρήγορα.

Η ανθρώπινη συνείδηση είναι γενικά συντηρητική. Οι άνθρωποι σε κανονικές περιόδους  φοβούνται την αλλαγή και προσκολλώνται σε αυτό που είναι γνωστό. Η συνήθεια, η ρουτίνα και η παράδοση ζυγίζουν βαριά στη συνείδηση των μαζών, η οποία καθυστερεί σε σχέση με τα γεγονότα. Αλλά στις κρίσιμες στιγμές στην Ιστορία τα γεγονότα επιταχύνονται φθάνοντας στο κρίσιμο σημείο, στο οποίο επίσης η συνείδηση φθάνει με ένα άλμα. Έχουμε φθάσει τώρα σε ένα τέτοιο κρίσιμο σημείο.

Αυτό που ισχύει για τα βιομηχανοποιημένα έθνη του κόσμου ισχύει δέκα φορές για αυτό που αναφέρεται μερικές φορές ως «τρίτος κόσμος». Ο αριθμός εκείνων που ζουν στην ακραία φτώχεια αυξάνεται γρήγορα στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Μια έκθεση που δημοσιεύθηκε πρόσφατα από τα Ηνωμένα Έθνη ανέφερε ότι το ένα τέταρτο όλων των παιδιών στον αναπτυσσόμενο κόσμο είναι ελλειποβαρές.  Περισσότερες από 500.000 γυναίκες πεθαίνουν ετησίως στον τοκετό ή λόγω των περιπλοκών από την εγκυμοσύνη  και ένα τρίτο του αστικού πληθυσμού ζουν στις τρώγλες.

Μια έκθεση της Διαμερικανικής Τράπεζας αυτό το καλοκαίρι προειδοποίησε ότι οι αυξανόμενες τιμές θα ωθούσαν 26 εκατομμύρια ανθρώπους στη Λατινική Αμερική σε συνθήκες απόλυτης πενίας. Αυτή είναι η κατάσταση μετά από μια μεγάλη περίοδο οικονομικής ανάπτυξης παγκόσμια. Αυτό ήταν το καλύτερο που ο καπιταλισμός μπορούσε να προσφέρει. Τι θα συμβεί αλήθεια κάτω από τις νέες συνθήκες;

Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα παγκόσμιο φαινόμενο που κυοφορεί επαναστατικές επιπτώσεις. Κατά συνέπεια, η παγκοσμιοποίηση φανερώνεται ως πλανητική κρίση της καπιταλισμού.

Ποια είναι η λύση;

Υποστηρίζεται ότι η παρούσα κρίση είναι το αποτέλεσμα της αποτυχίας να ελεγχθεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα, ειδικά στις ΗΠΑ. Περαιτέρω υποστηρίζεται ότι «πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι δεν θα συμβεί αυτό πάλι». Αυτό είναι πράγματι ειρωνικό! Για τις προηγούμενες τρεις δεκαετίες, οι αστοί οικονομολόγοι και πολιτικοί υποστήριζαν ακριβώς το αντίθετο: ότι όλοι οι κανόνες ήταν κακοί για την αγορά και πρέπει να καταργηθούν (αυτό υποστηρίχτηκε ιδιαίτερα για το χρηματοπιστωτικό τομέα).

Οι δημαγωγικές δηλώσεις για την ανάγκη να συγκρατηθούν τα υπερβολικά κέρδη και να ρυθμιστεί η χρηματοπιστωτική αγορά είναι συνήθεις αυτές τις μέρες. Πώς είναι όμως δυνατό αυτά τα «θαύματα» να συμβούν; Από ποιο μηχανισμό; Οι τραπεζίτες έχουν χίλιους τρόπους να παραβαίνουν τους κανονισμούς. Τηρούν με τέτοιο τρόπο τους ισολογισμούς τους που είναι δύσκολο για τους ελεγκτές να ανακαλύψουν τις απατηλές δραστηριότητές τους. Ακόμη και η αμερικανική κυβέρνηση χρησιμοποιεί παρόμοια τεχνάσματα για να κρύψει τις πραγματικές διαστάσεις του δημοσιονομικού ελλείμματός της.

Το επιχείρημα υπέρ της ρύθμισης των χρηματιστηρίων είναι παράλογο, όπως ήταν η απόφαση να απαγορευθεί (προσωρινά) η πρακτική «των γρήγορων πωλήσεων». Για να μπορούν οι αγορές να λειτουργήσουν, είναι απαραίτητο για τους ανθρώπους να αγοράζουν και να πωλούν ελεύθερα τις μετοχές και πρέπει αυτό να το κάνουν βάσει του υπολογισμού για το εάν η τιμή μιας μετοχής πρόκειται να αυξηθεί ή να πέσει. Η ιδέα ότι μπορεί να είναι επιτρεπτό να αγοραστούν οι μετοχές μόνο όταν οι τιμές τους αυξάνονται είναι σαφώς μια γελοιότητα.

Οι υπηρεσίες αξιολόγησης φερεγγυότητας, οι οποίες υποτίθεται ότι υπήρχαν για να διακρίνουν την καλές πιστώσεις από τις κακές, ενέκριναν ενυπόθηκα δάνεια χωρίς ενδελεχή εξέταση. Ομοίως, οι αγοραστές του αμερικανικού χρέους που εκδόθηκε από τη Fannie Mae και Freddie MAC χαρωπά υπέθεσαν ότι η αμερικανική κυβέρνηση το εγγυήθηκε. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο αμερικανός φορολογούμενος έχει φορτωθεί τώρα με περισσότερο από 5.000 δισεκατομμύρια δολάρια σε υποθήκες και κανείς δε ξέρει ποιος θα είναι ο τελικός λογαριασμός.

Το συμπέρασμα είναι αρκετά σαφές. Είναι δυνατό να έχουμε είτε μια ελεύθερη αγορά στην αναζήτηση του κέρδους, είτε να έχουμε μια εθνικοποιημένη σχεδιασμένη οικονομία. Αλλά ο «ρυθμισμένος καπιταλισμός» είναι μια αντίφαση από την φύση του. Σε ένα άλλο άρθρο, οι «Financial Times» θέτουν το ερώτημα πολύ πιο καθαρά: «Παρόλο που απερίσκεπτοι πολιτικοί προωθούν αμφισβητούμενα πακέτα επιχορηγήσεων, τα φωτεινά μυαλά – στελέχη των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων θα βρουν έναν τρόπο να λειτουργήσουν έξω από τους ρυθμιστικούς μηχανισμούς».

Αυτό που είναι απαραίτητο, είναι να καταργηθούν συνολικά αυτές οι τυχοδιωκτικές χαρτοπαικτικές λέσχες που αποφασίζουν τις μοίρες εκατομμυρίων ανθρώπων και να αντικαταστήσουμε την καπιταλιστική αναρχία με μια λογική κοινωνία που αντιστοιχεί σε μια σχεδιασμένη οικονομία.

Λέγεται ότι τα μέτρα που λαμβάνονται από το Μπους και τον Μπράουν αποτελούν εθνικοποίηση. Αλλά αυτά τα μέτρα δεν έχουν τίποτα κοινό με τη σοσιαλιστική ιδέα της εθνικοποίησης. Δεν προορίζονται να αφαιρέσουν τη οικονομική δύναμη από τα χέρια των πλούσιων παρασίτων που αποτελούν ένα τερατώδες φορτίο στην κοινωνία. Αντιθέτως αντιπροσωπεύουν μια προσπάθεια να προστατευθούν τα συμφέροντα αυτών των παρασίτων, παρέχοντάς τους επιδοτήσεις, χρηματοδοτούμενες από τις τσέπες της εργατικής τάξης και των μικροαστών.

Οι σοσιαλιστές αντιτάσσονται ριζικά σε αυτές τις πολιτικές, οι οποίες δεν έχουν τίποτα κοινό με τη γνήσια εθνικοποίηση και είναι μόνο ένα είδος κρατικού καπιταλισμού, που προορίζεται για να προστατεύσει το κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Οδηγούν αναπόφευκτα σε μια αύξηση της μονοπωλιοποίησης, στις μαζικές απολύσεις, στα κλεισίματα τραπεζών, στις αυξήσεις των επιτοκίων και στη λήψη ποικίλων αντεργατικών μέτρων. Οι τραπεζίτες ανταμείβονται για τις φαύλες δραστηριότητές τους από το κράτος, που αγοράζει  τις ζημιές τους, κατόπιν ξοδεύει απέραντα χρηματικά ποσά των φορολογούμενων για να τους καταστήσει κερδοφόρους και όταν γίνει αυτό, θα τους δώσει πίσω τις τράπεζες «καθαρές» από χρέη. Κατόπιν θα μπορούν να επαναλάβουν τις κερδοσκοπικές τους δραστηριότητες και να ξανακλέβουν ανενόχλητοι.

Είναι απαραίτητο να ληφθούν τα επιτελικά κέντρα της οικονομίας από τα ιδιωτικά χέρια, με την εθνικοποίηση των τραπεζών, των μεγάλων ασφαλιστικών εταιρειών και των άλλων μεγάλων επιχειρήσεων, με την ελάχιστη αποζημίωση μόνο εκεί που υπάρχει αποδεδειγμένη ανάγκη. Μόνο όταν οι παραγωγικές δυνάμεις είναι στα χέρια της κοινωνίας, θα είναι δυνατό να καθιερωθεί ένα λογικό σοσιαλιστικό σχέδιο της παραγωγής, όπου οι αποφάσεις θα λαμβάνονται προς όφελος της κοινωνίας, όχι μιας χούφτας των πλούσιων παρασίτων και κερδοσκόπων.

Αυτός είναι ο θεμελιώδης στόχος του σοσιαλισμού. Είναι μια ιδέα που θα γίνει κατανοητή τώρα και θα χαιρετιστεί από τα εκατομμύρια των ανθρώπων που τα προηγούμενα χρόνια την θεώρησαν κάτι ξένο. Οι άνθρωποι που διαδηλώνουν στις οδούς της Νέας Υόρκης ενάντια στο σχέδιο των Μπους δεν ήταν σοσιαλιστές. Δώδεκα μήνες πριν, πιθανά να ήταν και υπερασπιστές της ελεύθερης αγοράς. Δεν έχουν διαβάσει ποτέ Μαρξ και βλέπουν τους εαυτούς τους σαν πατριώτες Αμερικανούς. Αλλά η ζωή διδάσκει και σε καταστάσεις όπως αυτές οι άνθρωποι μαθαίνουν πολύ περισσότερα σε λίγες μέρες παρά σε μια ολόκληρη ζωή. Οι εργαζόμενοι άνθρωποι των ΗΠΑ μαθαίνουν λοιπόν γρήγορα. Και όπως ο Βίκτωρ Ουγκώ κάποτε είπε:  «Κανένας στρατός δεν είναι τόσο ισχυρός όσο μια ιδέα που ο καιρός της έχει φθάσει».

Λονδίνο - Σεπτέμβρης 2008

Source: Greece - Marxistiki Foni