De massale opstand in Kazachstan

Vorige week hebben het Kazachse leger en veiligheidstroepen, gesteund door Russische strijdkrachten, een gewelddadig einde proberen te maken aan de grootste massabeweging in Kazachstan sinds de ineenstorting van de Sovjet-Unie.

[Source]

Op donderdag 6 januari vonden in verschillende grote steden van Kazachstan straatgevechten plaats nadat de autoriteiten de noodtoestand hadden afgekondigd. Het leger werd ingezet om de greep op de macht te herstellen. In een boodschap die bedoeld was om te choqueren en provoceren, vertelde een politiewoordvoerder aan het staatsnieuws dat:

“(...) tientallen aanvallers zijn omgebracht."

Berichten spreken over honderden gewonden en duizenden arrestaties. President Kassim-Zjomart Tokajev schepte afgelopen vrijdag tijdens een tv-optreden op dat hij persoonlijk de veiligheidstroepen en het leger het bevel had gegeven voor 'open vuur' met 'dodelijk geweld', tegen wat hij 'bandieten en terroristen' noemde.

Het is duidelijk dat het staatsapparaat snel en gewelddadig optreedt om de macht terug te grijpen, die door de vingers leek te glippen. Alle luchthavens, wegen, pleinen en andere belangrijke punten van communicatie en vervoer die door de demonstranten werden bezet, zijn nu weer terug in de stevige greep van de staat.

Bij gebrek aan duidelijk leiderschap en organisatie lijkt het erop dat deze overweldigende kracht de protesten, die alle grote steden van het land hadden overspoeld, voorlopig heeft teruggeslagen.

De beweging nam haast de vorm aan van een volledige opstand, nadat vliegvelden en overheidsgebouwen werden bestormd. Er waren zelfs een aantal aanwijzingen van verbroedering tussen politie en demonstranten.

Zonder een duidelijk plan van hoe het nu verder moest, sloeg het initiatief echter over naar de contrarevolutie. Deze slaagde erin zich te reorganiseren en terug te slaan met een combinatie van concessies en bruut geweld.

Geconfronteerd met de krachtige beweging, werd de staat aanvankelijk gedwongen een reeks verregaande concessies te doen, zoals de verlaging van de gasprijzen in de regio Mangystau en de invoering van staatsreguleringen voor benzine, diesel, aardgas en basale voedselproducten, alsmede het ontslag van de gehele regering.

Dit gaf de beweging goede moed en motivatie, terwijl de staatsmacht langzaam desintegreerde. Tokajev leek te reageren op de gebeurtenissen, wat leidde tot wijdverspreide demoralisatie en desoriëntatie binnen de rangen van het staatsapparaat.

Op donderdag trad Tokajev naar voren en nam de teugels in handen. Tot dan toe was hij een de facto demissionair president, terwijl voormalig president Noersoeltan Nazarbajev op de achtergrond de echte macht behield. Hij ontsloeg de regering en schoof Nazarbajev aan de kant, kondigde de noodtoestand af en riep de hulp in van Russische troepen (onder de dekmantel van de Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie).

Deze moedige en zelfverzekerde stap lijkt de krachten van de staat te hebben verzwaard en hen te hebben gestimuleerd voor hun recente offensief.

Intussen zijn veel van de oorspronkelijke eisen van de beweging ingewilligd en zijn er geen nieuwe of duidelijke doelstellingen naar voren gebracht, waardoor sommigen zijn gaan twijfelen. Deze tendens werd nog versterkt door de plunderingen en het zinloze geweld, die ongetwijfeld voor het grootste deel door de staat werden bevorderd en georkestreerd.

Deze omstandigheden, in combinatie met het vooruitzicht de repressie van de staat te moeten bestrijden zonder duidelijke organisatie of programma, zouden ervoor hebben gezorgd dat een aantal lagen van de beweging zich hebben teruggetrokken. Dit zou ervoor kunnen zorgen dat de meest radicale elementen geïsoleerd op straat komen te staan.

Maar terwijl op sommige plaatsen de straten zijn ontruimd (zoals Almaty en de hoofdstad Nur-Sultan), gaan de protesten op andere plaatsen door en worden ze hervat (zoals Zhanaozen en Aktau).

Het valt niet uit te sluiten dat de beweging, wanneer zij eenmaal over haar schok heen is, zal radicaliseren en nieuwe stappen voorwaarts zal zetten. Wat er ook gebeurt, dit is geenszins het einde van de Kazachse revolutie. Integendeel, dit is slechts het begin.

Instabiliteit in het verschiet

Wat we nu meemaken is een keerpunt in de geschiedenis van Kazachstan. Het land, wat jarenlang door de bourgeoisie als een toonbeeld van stabiliteit werd bestempeld, gaat nu een nieuwe fase van instabiliteit, crisis en klassenstrijd in. De strategie van het regime zal zijn om de beweging terug te slaan door een combinatie van gewelddadige repressie en economische concessies.

Kazachstan beschikt over enkele van de grootste reserves ter wereld aan chromiet, wolfraam, lood, zink, mangaan, zilver en uranium. Het heeft ook aanzienlijke reserves aan bauxiet, koper, goud, ijzererts, steenkool, aardgas en aardolie. Op basis van deze reserves heeft het ook een aanzienlijk soeverein vermogensfonds opgebouwd om bepaalde sociale en economische concessies te doen.

Dit zal echter niet voldoende zijn om langdurige stabiliteit af te kopen. Deze hulpbronnen zijn afhankelijk van een wereldeconomie die er slecht voorstaat.

In 2014, toen de prijzen van olie en mineralen begonnen te dalen als gevolg van de vertragende economische groei in China en het Westen, daalde de groei van het bbp van Kazachstan van 4,2 naar 1,2 procent. Toen de pandemie eenmaal toesloeg, verslechterde de situatie, doordat de prijzen stegen en de toegang tot welvaart voor de allerarmsten bijna onmogelijk werd gemaakt.

In de komende periode zal de wereldeconomie met nieuwe recessies te maken krijgen, waardoor de economie van Kazachstan nog meer onder druk zal komen te staan. Dit betekent dat de heersende klasse genoodzaakt wordt de levensstandaard aan te tasten om haar eigen positie te behouden.

Gedurende twee decennia kon het Kazachse regime, dat op bonapartistische wijze werd geleid door Noersoeltan Nazarbajev, een relatieve stabiliteit handhaven op basis van een snelgroeiende economie en een relatieve groei van de levensstandaard - althans voor sommige delen van de bevolking. Die tijd is echter voorbij.

Het regime is grondig in diskrediet gebracht en zal steeds meer op bruut geweld moeten vertrouwen om zich in stand te houden. Dit zal nog meer lagen tot oppositie maken. Zo zal de 'orde' die Tokajev in Nur-Sultan en Almaty zo trots heeft verkondigd, de basis vormen voor een nieuwe periode van instabiliteit en klassenstrijd.