Lý thuyết tiền tệ hiện đại (Modern Monetary Theory) đã trở nên thịnh hành trong cánh tả như là một câu trả lời khả dĩ cho chương trình nghị sự thắt lưng buộc bụng mà đám chính khách đại diện cho doanh nghiệp lớn theo đuổi. Nhưng hạn chế của cuốn sách mới đây của một đại biểu hàng đầu của MMT cho thấy lý do tại sao chúng ta cần những ý tưởng của chủ nghĩa Marx.

[Source]

Những người ủng hộ MMT hẳn phải cảm thấy được minh oan. Theo lời khuyên của họ, các chính phủ trên toàn thế giới đang bơm tiền vào nền kinh tế toàn cầu, trong một nỗ lực tuyệt vọng để hỗ trợ hệ thống.

Một ước tính của các nước tư bản tiên tiến cho thấy có khoảng 8 nghìn tỷ USD hỗ trợ mà nhà nước đã chi hoặc cam kết chi. 4,2 nghìn tỷ USD trong số này đến từ vay nợ công. Tuy nhiên, 3,7 nghìn tỷ đô la lại đến từ việc mở rộng bảng cân đối kế toán của các ngân hàng trung ương - tức là từ việc tạo ra tiền mới.

Đây chính là điều mà những người ủng hộ MMT ủng hộ: đối với các chính phủ, khi đối mặt với tình trạng sụt giảm thì phải in thêm và chi tiêu. Và một trong những người ủng hộ nổi bật nhất cho 'quan điểm mới' này là Stephanie Kelton, giáo sư kinh tế học và là cựu cố vấn của Bernie Sanders ở Hoa Kỳ.

'Chuyển đổi Copernic'

Trong cuốn sách mới của mình, The Deficit Myth, Kelton phác thảo nên các nguyên lý cơ bản của MMT và trong quá trình này đã cố gắng đưa ra các đề xuất về “cách xây dựng một nền kinh tế tốt hơn”.

MMT, tác giả thông báo đến độc giả, "là một lăng kính phi đảng phái mà qua đó mô tả cách mà hệ thống tiền tệ của chúng ta thực sự hoạt động". Với “lăng kính” mới này, Kelton nói, chúng ta có thể trải qua “sự chuyển đổi Copernic” trong cách chúng ta xem xét nền kinh tế. Và đến lượt nó, một thế giới giả định mà trước đây ta không thể tưởng tượng được sẽ mở ngay ra trước mắt chúng ta. Ồ chúng ta đã được hứa hẹn như thế đấy.

Tuy nhiên, trên thực tế, như chúng tôi đã giải thích khá kỹ ở những nơi khác, không có gì mới hoặc cấp tiến về MMT, cũng như về những ý tưởng trong cuốn sách của Kelton.

MMT không đặc biệt hiện đại, cũng không có nhiều lý thuyết trong đó. Nói đúng hơn, trong trường hợp tốt nhất, nó là sự tái tạo những ý tưởng cải cách và tự do của John Maynard Keynes - về sự kích thích của chính phủ và ‘quản lý mặt nhu cầu’. Còn tệ nhất, đó là một ảo tưởng nguy hiểm - một thứ mà phong trào lao động và cánh tả nên khước từ.

Chủ nghĩa tư bản và khủng hoảng

Cần phải nói rõ ngay từ đầu rằng Kelton (giống như Keynes) không phải là một người theo chủ nghĩa xã hội, mà là một người theo chủ nghĩa tự do. Không có một đề cập nào đến chủ nghĩa xã hội trong toàn bộ The Deficit Myth. Tương tự, không có lúc nào tác giả gợi ý rằng chủ nghĩa tư bản nên được thay thế hoặc bị lật đổ.

Các mệnh đề chính của MMT - và các môn đệ của nó như Kelton - có thể được tóm tắt như sau:

1. Các quốc gia có 'chủ quyền' đối với đồng tiền của họ (tức là khả năng tạo ra tiền mới) không bao giờ phải lo lắng về việc bị phá sản, vì họ luôn có thể in thêm để trả nợ.

2. Lạm phát tự nó không phải là rủi ro, miễn là trong nền kinh tế còn tồn tại các nguồn lực sản xuất chưa được sử dụng (tức là 'dư thừa năng lực' và thất nghiệp).

3. Các chính phủ 'có chủ quyền' không cần đánh thuế rồi chi tiêu, mà nên in ấn, chi tiêu và sau đó sử dụng thuế để quản lý nhu cầu hiệu quả.

Với sự hiểu biết được cho là đột phá này, Kelton và những tín đồ MMT khác nói, chúng ta có thể “nhìn thấu suốt những huyền thoại và nhớ lại một lần nữa rằng chúng ta đã có quyền năng ngay từ đầu”.

“Chúng ta chẳng có gì để mất ngoài những ràng buộc do ta tự áp đặt,” tác giả tuyên bố, trong một sự tán thành với lời kêu gọi của Karl Marx trong Tuyên ngôn Cộng sản. Nhưng không giống như Marx và Tuyên ngôn, Kelton và Huyền thoại về thâm hụt không có gì để nói về cách thức hoạt động của chủ nghĩa tư bản - và làm thế nào mà nó không hoạt động.

Đặt vấn đề với lạm phát. Những người ủng hộ MMT tuyên bố rằng đây không phải là vấn đề mặc cho các lực lượng sản xuất không hoạt động: công nhân thất nghiệp có thể được đưa vào sử dụng; hay các nhà máy và máy móc bị bỏ xó có thể được cung cấp năng lượng.

Điều này có thể đúng. Thật vậy, bằng chứng từ thời gian gần đây cho thấy điều này là đúng. Một lượng lớn tiền mới đã được các ngân hàng trung ương ở Mỹ, Anh, Châu Âu và Nhật Bản tạo ra dưới hình thức nới lỏng định lượng và 'tài trợ tiền'. Tuy nhiên, bởi áp lực giảm giá gây ra bởi sự sụt giảm, lạm phát vẫn giữ ở mức thấp.

Nhưng không có lúc nào Kelton hoặc bất kỳ tín đồ MMT nào khác đặt câu hỏi đơn giản: tại sao tất cả những điều này 'sự dư thừa năng lực' và thất nghiệp hàng loạt ở vị trí hàng đầu? Tại sao tất cả tiềm năng sản xuất này lại bị lãng phí? Tại sao quá nhiều nghèo đói giữa sự thừa mứa? Nói cách khác, tại sao chủ nghĩa tư bản liên tục lâm vào khủng hoảng?

Trí tưởng tượng

Trên thực tế, sự phá sản của chủ nghĩa cải cách MMT đã được bộc lộ qua việc Kelton chấp nhận một cách tầm thường rằng những cuộc khủng hoảng kinh tế tàn khốc này chỉ đơn giản như là một phần tự nhiên và không thể tránh khỏi của cuộc sống.

“Các bản vá lỗi là không thể tránh khỏi”, tác giả khẳng định. “Không có một nền kinh tế tư bản nào trên trái đất đã tìm ra cách để xóa bỏ được chu kỳ thương mại. Các nền kinh tế phát triển, tạo ra việc làm và sau đó, cuối cùng sẽ có điều gì đó xảy ra đẩy họ vào suy thoái ”.

“Chúng ta có thể và nên sử dụng chính sách linh hoạt để cố gắng điều chỉnh chu kỳ thương mại”, Kelton tiếp tục (nhấn mạnh của chúng tôi). “Đi đường bằng phẳng thì thích hơn là đi đường gập ghềnh. Nhưng chưa có quốc gia nào đã tìm ra cách để tránh mọi nguy cơ có thể xảy ra”.

Đây là điều bạn có. Chúng ta phải chịu đựng tình trạng vô chính phủ của thị trường. Tốt nhất, chúng ta có thể cố gắng “chế ngự” bàn tay vô hình, vì nó đang tàn phá xã hội. Và làm thế nào? Thông qua việc sử dụng “đảm bảo việc làm”, Kelton lập luận: Một chương trình việc làm được bảo trợ bởi nhà nước với các công việc có ích cho xã hội.

Kelton tuyên bố: “Chúng ta đã để trí tưởng tượng của mình trở nên quá gò bó và nó đang kìm hãm chúng ta”. “Chúng ta đã quá hạn chế trong chính sách công bởi nỗi lo ngại không chính đáng về những con số được ghi trong bảng cân đối của cơ quan chính phủ.”

Nhưng trên thực tế, chỉ với ví dụ về 'đảm bảo việc làm' chúng ta đã thấy được bản thân những ngọn hải đăng hàng đầu của MMT có trí tưởng tượng nhỏ bé đến mức nào. Xét cho cùng, vai trò của chính sách này, theo đề xuất của Kelton và cộng sự, chỉ đơn giản là thu hút người thất nghiệp và quản lý nhu cầu trong nền kinh tế (một lần nữa, không khác gì Thỏa thuận mới (New deal) của Roosevelt lấy cảm hứng từ chủ nghĩa Keynes vào những năm 1930).

Tại sao không đi xa hơn? Tại sao không chấm dứt tình trạng thất nghiệp hoàn toàn - ở mọi nơi và vĩnh viễn? Trên cơ sở một kế hoạch xã hội chủ nghĩa hợp lý và dân chủ, liên quan đến việc quốc hữu hóa các đòn bẩy chủ chốt của nền kinh tế, điều này hoàn toàn có thể xảy ra. Nhưng một suy nghĩ như vậy thậm chí không xuất hiện trong đầu Kelton.

Những thảo luận và lợi nhuận

Cũng như chủ nghĩa Keynes, chúng ta thấy rằng mục tiêu của MMT không phải là xóa bỏ chủ nghĩa tư bản, mà là để chắp vá cho nó; không phải để lật đổ hệ thống mục nát này mà để cứu vớt nó.

Thật vậy, ngay tiêu đề của cuốn sách của Kelton đã phá hỏng trò chơi. Mục đích của cô là lập luận chống lại thắt lưng buộc bụng, không phải đấu tranh cho chủ nghĩa xã hội. Đối tượng mục tiêu của cô không phải là người cấp tiến mà là người theo chủ nghĩa tự do. Giống như Keynes, cô ấy đang tìm cách thuyết phục giới tinh hoa, các nhà hoạch định chính sách và trí thức, chứ không phải công nhân và thanh niên.

“Chi tiêu hay không chi tiêu là một quyết định chính trị”, tác giả tuyên bố, lặp lại câu thần chú của những người cải cách về 'sự cắt giảm ý thức hệ'. “Cuối cùng, cuộc tranh luận nên tập trung vào các ưu tiên của chúng ta, các giá trị của chúng ta và năng lực sản xuất thực sự của chúng ta để chăm sóc cho mọi người của chúng ta,” Kelton khuyến nghị. “MMT cung cấp cho chúng tôi lăng kính mà chúng tôi cần để có một cuộc tranh luận thông minh.”

“MMT không giả vờ rằng quyền phát hành tiền tệ của chính phủ cho nó khả năng làm bất cứ điều gì nó muốn,” tác giả làm rõ. “Thay vào đó, chúng tôi tập trung sự chú ý vào những giới hạn thực sự mà chúng ta phải đối mặt, để có thể tìm ra những giải pháp tốt nhất có thể. Đó là cách mà cuộc tranh luận nên hoạt động - bằng cách đưa ra các quyết định trong thế giới thực dựa trên các nguồn lực trong thế giới thực.” (Nhấn mạnh của chúng tôi)

Nhưng chủ nghĩa tư bản không vận hành theo “các quyết định chính trị” và “những thảo luận khôn ngoan”. Nó là một hệ thống dựa trên sản xuất vì lợi nhuận. Và chính lợi ích của giai cấp các nhà tư bản, và động lực vô độ của họ với lợi nhuận và thị trường mới, cuối cùng đã quyết định hành động của các chính khách của giới đại doanh nghiệp trên thế giới.

Đây là nguyên nhân dẫn đến sự lãng phí một cách tội lỗi các nguồn lực kinh tế của xã hội. Các nhà tư bản sản xuất để thu về lợi nhuận. Nếu họ không làm được điều này, thì công nhân, nhà máy và máy móc hãy cứ nằm im.

Các chính phủ có thể in bao nhiêu tiền tùy thích. Nhưng nếu không có thị trường sinh lời nào được tìm thấy, do khủng hoảng sản xuất quá mức của chủ nghĩa tư bản, thì số tiền này sẽ chỉ nằm trong tay những người siêu giàu, hoặc tạo ra bong bóng đầu cơ.

Đây chính xác là những gì đang xảy ra ngay lúc này Và đó là lý do tại sao hàng nghìn tỷ USD tiền từ nới lỏng định lượng (QE) và các khoản bơm vào của ngân hàng trung ương đã không thể kéo nền kinh tế toàn cầu thoát khỏi tình trạng ảm đạm.

Ảo tưởng và huyền thoại

Bị phân tâm bởi sự ám ảnh của cô ấy về thâm hụt, chi tiêu của chính phủ và sự phức tạp của hệ thống tiền tệ, Kelton không bao giờ dừng lại để nhìn ra thế giới xung quanh cô ấy. Điều này sẽ không đáng ngạc nhiên lắm bởi môi trường hàng ngày của cô là trong tháp ngà của giới học thuật và chính trị ở Washington.

Xét một vấn đề khác, ví dụ: nợ. Kelton và những người còn lại trong MMT ilk của cô ấy nói rằng các khoản nợ - như thâm hụt - là một huyền thoại. Theo họ thì các chính phủ với 'chủ quyền' tiền tệ sẽ không bao giờ bị vỡ nợ vì họ luôn có thể trả các khoản nợ quốc gia bằng cách ra lệnh cho ngân hàng trung ương tạo ra nhiều tiền hơn.

Thật vậy, tác giả cuốn sách còn tiến thêm một bước nữa và gợi ý rằng các nhà nước như vậy có thể xóa bỏ toàn bộ nợ công của họ chỉ trong một đêm, nếu họ muốn, bằng cách cho phép “ngân hàng trung ương mua trái phiếu chính phủ để đổi lấy dự trữ ngân hàng” - tức là bằng cách in tiền mới để trả nợ cũ.

“Nếu chúng ta thực sự muốn làm cho nợ quốc gia biến mất, có nhiều cách dễ dàng hơn để thực hiện nó [thay vì thắt lưng buộc bụng]”, Kelton khẳng định. “Nó có thể được thực hiện bằng cách sử dụng không nhiều hơn một bàn phím tại Cục Dự trữ Liên bang.”

Nhưng điều này dẫn tới một câu hỏi đơn giản: nếu nó thực sự đơn giản như vậy, tại sao các chính phủ 'độc lập' về tiền tệ lại tích lũy nợ ngay từ đầu? Tại sao không in đi để giải quyết món nợ quốc gia và khỏi phải lo lắng gì về nó nữa? Tại sao các chính trị gia lại thực hiện những cắt giảm tàn bạo - và xé nát chính cấu trúc xã hội - nếu có một lối thoát dễ dàng đến như vậy?

Tất nhiên, câu trả lời mà Kelton đưa ra là điệp khúc thường thấy ‘đó là một lựa chọn chính trị’; rằng khổ hạnh là 'ý thức hệ'. Dòng này cũng thường xuyên được lặp lại bởi những người cánh tả nổi tiếng trong phong trào lao động Anh.

Ví dụ, cựu nghị sĩ Lao động Chris Williamson, một tín đồ chuyển giáo của MMT. Trong bài đánh giá của riêng mình về cuốn sách của Kelton trên tờ Morning Star, ông đã đề cập đến 'huyền thoại thâm hụt' như là một "giáo điều ảo tưởng" và “nhận thức sai lầm do chứng cuồng chủ nghĩa trọng tiền” do “đám nghị sĩ lưỡng đảng” thúc đẩy.

Và dẫu cho Kelton đã không đưa ra được đáp án sáng tỏ cho câu hỏi rõ ràng này về nợ trong cuốn sách của mình, cô ấy đã buộc phải giải thích ở những nơi khác; ví dụ, khi bị thúc ép bởi những người phỏng vấn tại Financial Times .

“Do vậy ngày nay,” Kelton giải thích, “các chính phủ bán trái phiếu để bảo vệ thứ còn giá trị hơn vàng: một bí mật được bảo vệ kỹ lưỡng về bản chất thực sự của năng lực tài chính của họ, mà nếu được hiểu rộng rãi, có thể dẫn đến những lời kêu gọi 'công khai xuất tiền' để trả tiền cho hàng hóa công cộng.”

"Bằng cách bán trái phiếu", cô ấy tiếp tục, "họ duy trì ảo tưởng về việc bị hạn chế tài chính." (nhấn mạnh của chúng tôi)

Ah, giờ chúng ta đã hiểu! Hiện trạng đổ vỡ tất cả chỉ là một “ảo ảnh”! Tất cả những gì chúng ta cần làm là nuốt viên thuốc màu đỏ của Kelton, theo cô ấy xuống hố thỏ, và mọi thứ sẽ trở nên rõ ràng!

Chủ nghĩa Marx với MMT

Giống như những câu chuyện của Lewis Carroll về Cuộc phiêu lưu của Alice ở xứ sở thần tiên, những câu chuyện vô nghĩa như vậy chỉ tốt để đọc cho trẻ em trước khi đi ngủ. Rốt cuộc, 'lăng kính' kinh tế mới lạ này có công dụng gì đối với việc hiểu thế giới xung quanh chúng ta, nếu kết luận mà chúng ta đạt được là 'tất cả vấn đề chỉ là ở tâm trí của chúng ta'?

Cuộc khủng hoảng của chủ nghĩa tư bản không phải là sự tưởng tượng, mà là một sự thật đau đớn cho hàng triệu tỷ người trên toàn thế giới. Nó không phải là sản phẩm của các chính trị gia 'thiếu tư tưởng' hay 'ngu dốt', mà là kết quả hợp lý của những quy luật của hệ thống tư bản chủ nghĩa, dựa trên sở hữu tư nhân và sản xuất vì lợi nhuận.

Nợ không phải là “ảo tưởng”, mà là biểu hiện tiền tệ của một mối quan hệ kinh tế - xã hội khách quan: một bên là chủ nợ tư bản chủ nghĩa, độc quyền tài chính và đế quốc; bên kia là những người lao động bị bóc lột, những hộ gia đình nghèo khó và những quốc gia bị thống trị. Mối quan hệ này không thể được giải quyết bằng ước muốn hay in thêm cái gì đó. Nó phải bị lật đổ.

Giải pháp cho các cuộc khủng hoảng của chủ nghĩa tư bản không nằm ở sự tôn sùng chủ nghĩa cải cách do MMT đưa ra, mà ở việc tổ chức, xây dựng một phong trào quần chúng và đấu tranh để thay đổi cơ bản điều kiện vật chất của chúng ta: thay thế quy luật sống chết mặc bay của chủ nghĩa tư bản bằng một hệ thống dựa trên sở hữu chung, do công nhân kiểm soát, và kế hoạch hóa xã hội chủ nghĩa.

Đây là lý do tại sao những điều vô nghĩa duy tâm như vậy còn tệ hơn là sai lầm - nó tích cực gây hại. Đúng, Kelton và đám đông MMT của cô ấy có thể đúng trong một số lời chỉ trích của họ đối với các nhà kinh tế và chính trị gia tư sản, những người thúc đẩy một chương trình nghị sự thắt lưng buộc bụng. Nhưng hai cái sai không tạo nên một cái đúng.

Công nhân và thanh niên sẽ không bị dắt mũi bởi Kelton và đám lang băm MMT. Thay vào đó, chúng ta cần dựa trên những ý tưởng cách mạng của chủ nghĩa Marx - những ý tưởng duy nhất có thể đưa ra con đường tiến lên cho nhân loại.