Làng xã, tế bào cơ bản của những xã hội ấy, gần như hoàn toàn tự cung tự cấp. Một vài món xa xỉ mà một bộ phận nông dân đủ ăn có thể tiếp cận được là được có được từ chợ búa hoặc từ những người hay đi lại sinh sống ở những nơi là biên giới của xã hội. Tiền tệ thì hiếm khi được biết đến. Thuế trả cho nhà nước ở dạng hiện vật. Không có sự kết nối giữa làng này với làng khác và trao đổi nội bộ thì yếu ớt. Sự gắn kết thực sự là đến từ nhà nước.

Gần như hoàn toàn thiếu vắng tính cơ động của xã hội, điều đó đôi lúc lại được tăng cường bởi hệ thống đẳng cấp. Sự tập trung tập hướng vào nhóm người hơn là vào cá nhân. Hôn nhân nội tộc chiếm ưu thế – tức là người ta có xu hướng kết hôn một cách nghiêm ngặt trong cùng tầng lớp hoặc đẳng cấp. Về mặt kinh tế, họ có xu hướng theo đuổi nghề nghiệp của cha mẹ mình. Trong hệ thống đẳng cấp Hindu thì thực tế điều đó là bắt buộc. Thiếu tính cơ động và sự cứng ngắc xã hội đã giúp gắn kết con người với đất đai (làng xã).

Những ví dụ của kiểu xã hội này chúng ta thấy có người Ai cập, Babylon, Assyrian, nhà Thương hay nhà Ân (từ khoảng 1766 cho đến 1122 TCN) là triều đại Trung Hoa đầu tiên có tư liệu lịch sử và nền văn minh Lưu vực sống Ấn (Harappa) ở Ấn Độ kéo dài từ 2300 đến 1700 TCN. Ở một nơi phát triển độc lập hoàn toàn, nền văn minh Châu-Mỹ-tiền-thuộc-địa ở Mexico và Peru, dù cho có những khác biệt nhất định, thể hiện những đặc trưng tương tự đến kinh ngạc.

Hệ thống thuế, và các hình thức bóc lột khác như lao động nghĩa vụ bắt buộc cho nhà nước (Corvée) là áp bức nhưng được chấp nhận như là điều không thể tránh khỏi và là trật tự tự nhiên, được thừa nhận bởi truyền thống và tôn giáo. Corvée là lao động không tự do, thường không được trả công tức là áp đặt lên dân chúng, hoặc là bởi địa chủ quý tộc, như ở chế độ phong kiến, hoặc như trường hợp này, là bởi nhà nước. Thế nhưng tuy hệ thống Corvée tương tự như những gì thấy được ở phong kiến phương tây, hệ thống sở hữu ruộng đất không giống hoàn toàn như vậy. Thực tế là những kẻ thực dân Anh quốc ở Ấn Độ cảm thấy nó thật sự khó hiểu.

Nơi mà thị trấn và thành phố phát sinh thường là dọc theo các tuyến đường giao thương, bên những con sông, ở những ốc đảo hoặc ở những nguồn nước chính. Thị trấn là trung tâm thương mại và quản lý hành chính của làng xã. Ở đây có những lái buôn và thợ thủ công: thợ rèn, thợ mộc, thợ may, thợ nhuộm, thợ giày, thợ xây, v.v.. Ở đây cũng có đại diện địa phương của quyền lực nhà nước, quần chúng nhân dân chỉ quen thuộc với: công chức cấp thấp, người sao chép, cảnh sát và quân đội.

Còn có cả người cho vay tiền, áp lãi suất cắt cổ lên nông dân những người vốn đã bị bóc lột bởi những kẻ thu thuế, thương nhân và những kẻ cho vay nặng lãi ở làng xã. Nhiều yếu tố cổ đại này vẫn còn sống sót cho đến tận thời kỳ hiện đại ở một số quốc gia ở Trung Đông và Châu Á. Thế nhưng sự xuất hiện của chủ nghĩa thực dân đã phá hủy hoàn toàn hình thức sản xuất Á châu cổ đại. Do dù thế nào đi chăng nữa, nó cũng đã là bế tắc lịch sử mà từ đó không thể nào có được sự phát triển tiếp theo.

Ở những xã hội như vậy đường chân trời cho tư duy của con người là cực kỳ hạn chế. Thế lực quyền năng nhất trong cuộc sống của dân chúng là gia đình và thị tộc, nơi giáo dục và răn dạy họ về lịch sử, tôn giáo và truyền thống. Họ hiểu biết rất ít hoặc không hiểu gì cả về chính trị và thế giới nói chung. Tiếp xúc duy nhất của họ với nhà nước là tù trưởng người có nghĩa vụ đi thu thuế.

Điều khiến nguời ta kinh ngạc về những nền văn minh sớm này, một mặt là ở sự lâu bền của nó và mặt khác là ở sự phát triển chậm chạm khủng khiếp của lực lượng sản xuất và bản chất vô cùng bảo thủ trong thế giới quan của họ. Nó về cơ bản là một hình thức xã hội tĩnh tại. Sự thay đổi duy nhất là kết quả của những đợt xâm lược, chẳng hạn bởi những người du mục ở những thảo nguyên (người Mông Cổ, v.v.) hoặc thỉnh thoảng là những cuộc nổi loạn của nông dân (Trung Quốc) dẫn tới sự thay đổi của một triều đại.

Thế nhưng thay thế một triều đại này bằng một triều đại khác không mang lại một thay đổi thực sự nào. Những mối quan hệ xã hội và nhà nước vẫn không bị động chạm tới bởi những thay đổi ở bên trên. Kết quả cuối cùng bao giờ cũng là không thay đổi. Những kẻ xâm lược bị hấp thu và hệ thống lại tiếp diễn, không bị xáo trộn như trước.

Những đế chế lớn mạnh rồi suy tàn. Một quá trình liên tục giữa hợp rồi tan. Nhưng trải qua tất cả những thay đổi chính trị và quân sự này, chẳng có thay đổi căn bản nào cho nông dân ở dưới đáy tầng. Cuộc sống dường như cứ tiếp diễn thói thường bất tận (cùng với những quy định thiêng liêng). Tư tưởng Á châu về sự luân hồi trong tôn giáo phản chiếu tình trạng này. Ở đáy tầng chúng ta có làng xã cổ đại, dựa trên nông nghiệp đã sống sót mà hầu như không thay đổi qua hàng thiên niên kỷ. Do nông nghiệp thống trị, nhịp độ cuộc sống bị chi phối bởi chu kỳ bất tận của mùa màng, của lũ lụt hằng năm ở sông Nile v.v..

Trong những năm gần đây có những nhóm tri thức nhất định và những nhóm Marxist nửa vời cứ ồn ào về phương thức sản xuất Á châu. Nhưng cho dù Marx có đề cập đến nó, Marx đề cập rất ít và thường chỉ là ở bên lề. Ông không bao giờ phát triển tiếp nó, tất nhiên ông đã có thể thực hiện điều đó nếu ông coi nó là quan trọng. Lý do ông không làm như vậy là bởi vì phương thức ấy đã là bế tắc lịch sử, có thể so sánh nó tương tự như giống người Neanderthal trong ngành tiến hóa nhân loại vậy. Đó là một hình thức xã hội, cho dù có những thành tựu của riêng nó, xét đến cùng không chứa đựng bên trong bản thân nó những hạt giống cho sự phát triển tương lai. Những hạt giống ấy đã được gieo trồng ở nơi khác: trên mảnh đất Hy Lạp và La Mã.

Nô lệ

Xã hội Hy Lạp được hình thành dưới những điều kiện khác biệt so với các nền văn minh trước đó. Những thị quốc nhỏ bé ở Hy Lạp thiếu những vùng đất trồng trọt trải rộng, không có những đồng bằng rộng lớn ở sông Nile hay lưu vực sống Ấn và Lưỡng Hà. Bị bao bọc bởi những dãy núi cằn cỗi, họ phải hướng ra phía biển, và thực tế này đã quyết định toàn bộ tiến trình phát triển. Không thích hợp cho cả nông nghiệp lẫn công nghiệp, họ bị đẩy ra đối mặt với biển cả, họ trở thị quốc gia giao thương và đóng vai trò trung gian, như những người Pheonic đã làm trước đây.

Hy Lạp cổ đại có một cấu trúc kinh tế–xã hội khác biệt, và kết quả là một tinh thần khác biệt và một thế giới quan khác biệt so với các xã hội sớm hơn ở Ai Cập và Lưỡng Hà. Hegel nói rằng ở Phương Đông, tinh thần thống trị là tự do cho Một (tức là của kẻ cai trị, vua-chúa). Nhưng ở Hy Lạp đó là tự do cho nhiều người, có nghĩa là, tự do cho những công dân của thành Athens những người mà tình cờ lại không phải là những người nô lệ. Còn những người nô lệ, làm hầu hết các công việc, thì không có quyền nào cả. Phụ nữ và những người ngoại bang cũng không có quyền gì hết.

Đối với những công dân tự do, thị quốc Athens là dân chủ tiến bộ nhất. Tinh thần mới mẻ này, hòa quện với chủ nghĩa nhân văn và chủ nghĩa cá nhân, đã tác động đến nghệ thuật, tôn giáo và triết học Hy Lạp, mang lại khác biệt về chất so với những thứ ấy ở Ai Cập và Lưỡng Hà. Khi Athens bá chủ toàn bộ Hy Lạp, nó không có kho báu hay một hệ thống thuế má thông thường. Đây là điều hoàn toàn khác biệt so với hệ thống Á Châu ở Ba Tư và ở những nền văn minh sớm hơn khác. Nhưng tất cả là vì nó đặt toàn bộ cơ sở lên lao động của nô lệ, họ là chính là tài sản của tư nhân.

Sự chia rẽ chính là giữa người tự do và người nô lệ. Những công dân tự do thường không phải đóng thuế, vì điều đó bị coi là thấp hèn (cũng giống như lao động chân tay). Thế nhưng, đấu tranh giai cấp khốc liệt diễn ra trong xã hội Hy Lạp, đặc trưng bởi sự phân chia sâu sắc giữa các giai cấp, dựa trên tài sản. Nô lệ, như vật sở hữu có thể đem mua và bán, là đối tượng của sản xuất. La Mã gọi người nô lệ là instrumentum vocale, tức một công cụ biết nói. Một diễn đạt rất rõ ràng, và mặc cho tất cả những thay đổi của 2000 năm trở lại đây vị thế thực sự của những nô lệ cho đồng lương thời hiện đại thì cũng không có thay đổi căn bản nào kể từ đó.

Người ta có thể phản đối, Hy Lạp và La Mã đứng trên nền tảng nô lệ, cái thực sự xấu xa và vô nhân đạo. Nhưng những người Marxist không xem xét lịch sử từ quan điểm đạo đức. Ngoại trừ những thứ khác, không có cái gì đó là có tính đạo đức lịch sử siêu việt. Mỗi xã hội đều có đạo đức, tôn giáo, văn hóa v.v. của riêng nó tương xứng với trình độ phát triển nhất định, và, ít nhất ở thời kỳ mà chúng ta gọi là văn minh, cũng tương xứng với lợi ích của một giai cấp cụ thể.

Một cuộc chiến tranh cụ thể là tốt đẹp hay xấu xa hay vô cảm không thể được xác định bằng quan điểm xuất phát từ số lượng nạn nhân, và càng không như vậy từ quan điểm đạo đức trừu tượng. Chúng ta có thể phản đối chiến tranh nói chung, nhưng có một điều không thể phủ nhận là: trong suốt tiến trình lịch sử nhân loại, tất cả những vấn đề nghiêm trọng cuối cùng đều được giải quyết theo cách đó. Đó cách giải quyết xung đột giữa các quốc gia (chiến tranh) và cũng là cách giải quyết xung đột giữa các giai cấp (cách mạng).

Thái độ của chúng ta đối với một hình thức xã hội nào đó và văn hóa của nó không thể được xác định bởi những xuy xét đạo đức. Cái quyết định một hình thái kinh tế–chính trị nào đó có là tiến bộ lịch sử hay không thì đầu tiên và trước hết phải là khả năng nó phát triển lực lượng sản xuất – cơ sở vật chất thực sự mà dựa vào đó văn hóa nhân loại nảy sinh và phát triển.

Hegel, nhà triết học uyên bác, viết: “Không phải từ nô lệ mà thông qua nô lệ mà nhân loại được giải phóng.” (Bài giảng Triết học Lịch sử, tr. 407). Mặc cho tính chất áp bức khủng khiếp của nó, nô lệ đánh dấu một bước tiến khi nó cho phép sự phát triển tiếp theo của năng lực sản xuất của xã hội. Chúng ta chịu ơn Hy Lạp và La Mã cho tất cả những thành tựu tuyệt vời của khoa học hiện đại – nói vậy nghĩa là, xét đến cùng chúng ta chịu ơn lao động của những người nô lệ.

Người La Mã sử dụng sức mạnh tàn bạo để chinh phục những người khác, đem bán cả thành phố làm nô lệ, giết chết hàng nghìn tù nhân chiến tranh trong những trò tiêu khiển ở đấu trường công cộng, đưa vào sử dụng những biện pháp hành hình tinh vi như đóng đinh câu rút. Đúng vậy, tất cả đều đúng hoàn toàn. Đối với chúng ta đó dường như là tội ác ghê tởm. Thế nhưng, khi chúng ta xem xét tất cả văn minh hiện đại của chúng ta, văn hóa của chúng ta, văn học của chúng ta, kiến trúc của chúng ta, y học của chúng ta, khoa học của chúng ta, triết học của chúng ta, thậm chí trong nhiều trường hợp cả ngôn ngữ của chúng ta, là từ đâu ra, thì câu trả lời là – từ Hy Lạp và La Mã.

Sự suy tàn của chế độ nô lệ

Chế độ nô lệ chứa đựng mâu thuẫn nội tại dẫn đến sự suy tàn của nó. Mặc dù lao động của mỗi nô lệ đơn lẻ là không mấy năng suất (nô lệ bị ép buộc phải làm việc), tập hợp một số lượng lớn lao động, như ở hầm mỏ và ở latifundia (những đơn vị nông nghiệp quy mô lớn) ở Rome trong giai đoạn cuối cùng của thời kỳ Cộng Hòa và Đế Chế, đã sản xuất ra thặng dư đáng kể. Vào lúc hưng thịnh của Đế Chế, nô lệ sẵn có và rẻ mạt và những cuộc chiến tranh của La Mã về cơ bản là những cuộc săn tìm nô lệ ở quy mô lớn.

Nhưng tại giai đoạn nhất định hệ thống này đã đạt đến giới hạn của nó rồi bước vào thời kỳ suy tàn kéo dài. Do lao động nô lệ chỉ có năng suất khi được sử dụng ở một quy mô lớn, điều kiện tiền đề cho thành công của nó là phải có nguồn cung cấp nô lệ dồi dào với chi phí thấp. Trong điều kiện bị giam cầm, nô lệ sinh đẻ rất chậm và do vậy nguồn cung cấp nô lệ đầy đủ duy nhất được đảm bảo là từ chiến tranh liên miên. Một khi Đế Chế đã đạt tới giới hạn của khả năng bành trướng ở dưới thời của Hardian, sự đảm bảo này trở nên cực kỳ khó khăn.

Những khởi đầu cho sự khủng hoảng ở Rome có thể được quan sát ở giai đoạn cuối của thời Cộng Hòa, một giai đoạn đặc trưng bởi những biến động chính trị và xã hội sâu sắc và bởi đấu tranh giai cấp. Từ những khởi đầu sớm nhất này, diễn ra cuộc đấu tranh khốc liệt giữa người giàu và người nghèo ở Rome. Những bằng chứng chi tiết trong những tác phẩm của Livy và những người khác về cuộc đấu tranh giữa người bình dân [Plebeian] và quý tộc [Patrician], kết thúc bởi sự thỏa hiệp không hề dễ dàng. Ở giai đoạn sau, khi Rome đã trở thành bá chủ vùng Địa Trung Hải bằng cách đánh bại đối thủ đáng gờm nhất của nó là Carthage, chúng ta lại thấy cuộc đấu tranh thực sự là sự chia rẽ diễn ra ở đất liền.

Tiberius Gracchus yêu cầu phải chia tài sản của Rome cho những công dân tự do. Mục đích của ông ta là biến Italy thành nền cộng hòa của những tiểu nông chứ không phải của nô lệ, ông ta đã bị đánh bại bởi quý tộc và chủ nô. Về lâu dài đây là thảm họa đối với Rome. Nông dân bị phá sản – họ là xương sống của Cộng Hòa và của quân đội – trôi dạt về Rome ở đó họ hình thành nên một tầng lớp vô sản lưu manh, đó không phải tầng lớp sản xuất, họ sống bằng bố thí của nhà nước. Họ căm giận người giàu, họ mặc dù vậy lại cùng chia sẻ lợi ích khi bóc lột nô lệ – tức tầng lớp sản xuất thực sự duy nhất trong giai đoạn Cộng Hòa và Đế chế.

Cuộc nổi dậy nô lệ vĩ đại dưới lãnh đạo của Spartacus là chương chói lọi trong lịch sử thời cổ đại. Cảnh tượng những con người bị chà đạp xuống tận cùng đã nổi dậy với vũ khí trong tay giáng hết thất bại này đến thất bại khác lên quân đội của một thế lực mạnh mẽ nhất trên thế giới, trở thành một trong những sự kiện phi thường trong lịch sử. Giá như họ lật đổ được nhà nước La Mã, tiến trình lịch sử có thể đã thay đổi đáng kể.

Lý do cơ bản lý giải tại sao Spartacus cuối cùng lại thất bại nằm ở thực tế là nô lệ đã không liên kết với tầng lớp vô sản ở thành thị. Chừng nào tầng lớp vô sản ấy vẫn ủng hộ nhà nước, chiến thắng của nô lệ là không thể. Thế nhưng, tầng lớp vô sản Rome, không giống như vô sản hiện đại, họ không phải là lực lượng sản xuất mà chỉ thuần túy là tầng lớp ăn bám, sống dựa vào lao động của nô lệ và lệ thuộc vào những ông chủ. Thất bại của cuộc cách mạng La Mã có gốc rễ ở thực tế đó.

Thất bại của nô lệ dẫn đến sự sụp đổ của nhà nước La Mã. Không có những người nông dân tự do, nhà nước buộc phải dựa vào đội quân đánh thuê để chiến đấu cho những cuộc chiến tranh của nó. Bế tắc trong cuộc đấu tranh giai cấp sinh ra từ tình huống tương tự như hiện tượng chủ nghĩa Bonapart ở thời kỳ hiện đại. Tương tự như vậy ở thời La Mã là cái mà chúng ta hay gọi là chủ nghĩa Caesar.

Đội quân lê dương La Mã không còn trung thành với nền Cộng Hòa mà trung thành với người chỉ huy – người đảm bảo cho anh ta tiền công khi anh ta tham chiến, hưởng phần chiến lợi phẩm, và một mảnh đất khi anh ta nghỉ hưu. Giai đoạn cuối cùng của Cộng Hòa được đặc trưng bởi
cuộc đấu tranh giữa các giai cấp ngày càng sâu sắc hơn, ở đó không có phe nào đủ khả năng giành được chiến thắng quyết định. Kết quả nhà, nhà nước (cái mà Lenin mô tả là “những đội quân có vũ trang”) bắt đầu đạt được sự độc lập ngày càng gia tăng, nâng bản thân nó bên trên xã hội và xuất hiện như là kẻ phân giải cuối cùng trong cuộc đấu tranh quyền lực đang tiếp diễn ở Rome.

Một loạt những cuộc phiêu lưu quân sự xuất hiện: Marius, Crassus, Pompey, và cuối cùng là Julius Caesar, vị tướng tài ba, chính trị gia thông minh và doanh nhân sắc sảo, người đã đặt dấu chấm hết cho nền Cộng Hòa nhưng lại giả bộ ủng hộ nó. Uy tín của ông ta giúp sức cho những thắng lợi quân sự ở Gaul, Tây Ban Nha và Anh, ông ta bắt đầu tập trung quyền lực vào tay mình. Mặc dù vậy ông ta bị ám sát bởi một người phe bảo thủ, kẻ mong muốn bảo vệ Cộng Hòa, chế độ cũ sụp đổ.

Sau khi Brutus và những người khác bị đánh bại bởi chế độ tam hùng, chế độ Cộng Hòa được chính thức công nhận, và sự giả tạo này được dựng lên bởi Hoàng đế đầu tiên, Augustus. Cái danh “Hoàng Đế” (tiếng Latin là imperator) là một chức danh trong quân đội, được phát minh ra để tránh mang tiếng là vua điều có thể làm chối tai những người cộng hòa. Nhưng ông ta là vua, ở tất cả các khía cạnh trừ cái tên gọi.

Những hình thức của nền Cộng Hòa cũ sống sót trong một thời gian dài sau đó. Nhưng chúng chỉ là vậy – những hình thức trống rỗng không có chút nội dung nào, như lớp vỏ cây trống rỗng cuối cùng đã bị gió thổi bay. Viện nguyên lão không còn quyền lực và thẩm quyền thực sự nào hết. Julius Caesar đã làm choáng váng công luận khi bổ sung một người Gaul vào viện nguyên lão. Caligula tiến xa đáng kể hơn thế khi bổ sung con ngựa của ông ta vào đó. Không ai thấy có điều gì là không đúng ở đây, hoặc nếu họ có thấy họ vẫn làm thinh.

Trong lịch sử thường diễn ra hiện tượng những thể chế vẫn có thể sống sót một thời gian dài sau khi lý do cho sự tồn tại của nó đã biến mất. Chúng cứ kéo dài lê thê sự tồn tại khổ sở chẳng khác gì như một ông già lụ khụ ốm yếu cứ bám víu vào cuộc sống, cho đến khi chúng bị quét sạch bởi một cuộc cách mạng. Sự suy tàn của Đế chế La Mã kéo dài gần 4 thế kỷ. Đó không phải là một quá trình không có sự gián đoạn. Có những giai đoạn nó hồi phục và thậm chí còn trở nên huy hoàng, nhưng về tổng thể vẫn là xu hướng đi xuống.

Ở những giai đoạn như thế, cảm giác chung là sự bất ổn. Tâm trạng bao trùm là sự hoài nghi, thiếu niềm tin và bi quan vào tương lai. Tôn giáo, đạo đức và truyền thống cũ – những thứ có vai trò như chất kết dính giúp gắn kết xã hội lại – đã mất đi sự tin cậy. Thế vào vị trí tôn giáo cũ, người ta tìm đến thượng đế mới. Trong giai đoạn suy tàn, Rome bị tràn ngập trong dịch bệnh của những giáo phái tôn giáo đến từ phương đông. Thiên chúa giáo là một trong những thứ đó, và cho dù cuối cùng nó đã thành công, nó phải đấu tranh với bao nhiêu là đối thủ, chẳng hạn như phái thờ Mithras.

Khi con người ta cảm thấy thế giới mà họ sống đang thối rữa, họ thấy họ mất hết khả năng làm chủ tồn tại của bản thân và thấy cuộc sống và số phận của mình được quyết định bởi những thế lực vô hình, thì những xu hướng thần bí và phi lý trí lên ngôi. Họ tin ngày tận thế đang kề cận. Những người Thiên chúa giáo thời kỳ đầu tin vào điều đó một cách mãnh liệt, nhưng nhiều người khác thì hoài nghi về điều đó. Sự thật thực tế là cái đang đi đến diệt vong không phải là thế giới này mà là một hình thái xã hội cụ thể – xã hội nô lệ. Thành công của Thiên Chúa giáo có gốc rễ ở thực tế là nó đã nắm bắt được tâm trạng bao trùm này. Thế giới là xấu xa và tội lỗi. Cần phải quay lưng lại cái thế giới đó với mọi tác phẩm của nó để nhìn về phía trước, về một cuộc sống sau khi chết.

Tại sao những người dã man lại chiến thắng

Vào thời điểm những người dã man xâm chiếm, toàn bộ cấu trúc của Đế Chế La Mã đã ở bên bờ vực sụp đổ, không chỉ ở lĩnh vực kinh tế mà ở cả đạo đức và tinh thần. Không ngạc nhiên khi những người nô lệ và những thành phần nghèo đói của xã hội chào đón những người dã man như những người giải phóng. Họ chỉ đơn giản thực hiện nốt cái công việc đã được chuẩn bị từ trước. Cuộc tấn công của người dã man là một sự kiện lịch sử phục vụ mục đích là biểu đạt một tất yếu lịch sử.

Một khi Đế chế đã đạt tới giới hạn của nó và những mâu thuẫn vốn dĩ trong xã hội nô lệ bắt đầu khẳng định bản thân nó, Rome rơi vào thời kỳ suy thoái kéo dài hàng thế kỷ, cho tới khi nó cuối cùng bị thay thế bởi những người dã man. Những cuộc nhập cư quy mô lớn, gây ra sự sụp đổ của Đế Chế, là một hiện tượng phổ biến của những người du mục ở thời cổ đại và nó diễn ra vì nhiều lý do – những áp lực ở thảo nguyên khi dân số tăng lên, khí hậu thay đổi, v.v..

Liên tiếp những làn sóng của những người dã man từ phía đông: người Goths, Visigoths, Ostrogoths, Alan, Lombards, Suevi, Alemanni, Burgundians, Franks, Thuringians, Frisians, Heruli, Gepidae, Angles, Saxons, Jutes, Huns và người Magyars ồ ạt tiến về phía Châu Âu. Một Đế Chế toàn năng và vĩnh cửu sụp đổ thành đống tro tàn. Thật chóng vánh, Đế Chế sụp đổ dưới nhát búa của người dã man.

Sự mục nát của nền kinh tế nô lệ, bản chất áp bức khốc liệt của Đế Chế cùng với sự quan liêu quá mức và thuế má hà khắc, đã xói mòn toàn bộ hệ thống. Đã diễn ra một sự trôi dạt đều đặn của dân chúng về khu vực nông thôn ở đó một nền móng đang được sắp đặt cho sự phát triển của một hình thức sản xuất khác – chế độ phong kiến. Người dã man chỉ đơn thuần giáng một cú đánh kết liễu lên một hệ thống thối rữa và đang hấp hối. Toàn bộ cấu trúc đã mục nát, họ chỉ đơn giản giành cho nó một cú đẩy cuối cùng và dữ dội.

Trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản Marx và Engels viết: “Người tự do và người nô lệ, quý tộc và bình dân, chúa đất và nông nô, thợ cả phường hội và thợ bạn, nói tóm lại, những kẻ áp bức và những người bị áp bức, luôn luôn đối kháng với nhau, đã tiến hành một cuộc đấu tranh không ngừng, lúc công khai, lúc ngấm ngầm, một cuộc đấu tranh bao giờ cũng kết thúc hoặc bằng một cuộc cải tạo cách mạng toàn bộ xã hội, hoặc bằng sự diệt vong của hai giai cấp đấu tranh với nhau.” (nhấn mạnh là của tôi, AW)

Những gì diễn ra với Đế Chế La Mã là sự minh họa sắc nét cho kết cục vừa đề cập. Những giai cấp bị áp bức trong xã hội La Mã đã thất bại trong việc đoàn kết lại với nhau để lật đổ một nhà nước-nô lệ bóc lột tàn bạo đã dẫn đến sự kiệt sức ở bên trong và mở ra một giai đoạn đau đớn kéo dài của sự mục nát văn hóa và kinh kế xã hội, nó dọn đường cho những người dã man.

Tác động ngay lập tức của cuộc tấn công của những người dã man là xóa sạch nền văn minh và ném xã hội và tư tưởng nhân loại ngược trở lại hàng ngàn năm. Lực lượng sản xuất phải gánh chịu một sự ngắt quãng dữ dội. Thành phố bị phá hủy hoặc bỏ hoang. Những người xâm lược là những người làm nông nghiệp và không biết gì về thị trấn hay thành phố. Nhìn chung họ thù địch với thị trấn và những cư dân ở đó (một tâm lý rất phổ biến ở những người nông dân ở mọi thời kỳ). Một quá trình tàn phá, ức hiếp và cướp bóc tiếp diễn hàng thế kỷ, để lại một di sản là sự lạc hậu, chúng ta gọi là Thời kỳ Đen tối.

Thế nhưng cho dù những người dã man đã thành công khi chinh phục người La Mã, bản thân họ nhanh chóng bị đồng hóa, và thậm chí bị mất cả ngôn ngữ của riêng mình và cuối cùng nói một thứ thổ ngữ bắt nguồn từ Latin. Chính vì vậy, người Franks, họ dùng tên đó cho nước Pháp hiện đại, là một bộ lạc Giéch-manh nói một thứ tiếng có liên hệ với tiếng Đức hiện đại. Điều tương tự cũng xảy ra với các bộ lạc Giéch-manh khi họ xâm lược Tây Ban Nha và Italy. Đây là điều thường diễn ra khi những người lạc hậu hơn về văn hóa và kinh tế đi chinh phục những quốc gia phát triển hơn. Đó cũng chính xác là những gì đã diễn ra sau này đối với người Mông-cổ khi chinh phục Ấn Độ. Họ bị đồng hóa bởi văn hóa Hindu tiến bộ hơn và kết thúc bằng việc thiết lập nên một triều đại Ấn Độ mới – đế quốc Moguls.

Chế độ phong kiến và Chế độ tư bản